2249. علامه شعرانى: يعنى چون وجودى به خدا باز نگردد عبث خواهد بود: «هُوَ الْأَوَّلُ وَ الاْخِرُ»^۱ . او هم علت فاعله است وهم علت غائيه. اگر انسان همه اسرار خلقت را به علم كشف كند و به همه فضايل آراسته شود اما نفس او فانى شود و نماند وجود او جمله عبث است و اگر خداوند حكيم به جاى انسان به همان حيوانات غير عاقل اكتفا مى فرمود از لذتهاى طبيعى بهره مند مى شدند بهتر از انسان و وجود صفت عاقله وادراك حسن و قبح لغو بود. ^۲
روض الجنان: محمّد بن خالد البَرْقىّ روايت كرد از پدرش از محمّد بن ابى نَصْر كه از صادق عليه السلام پرسيدند: خداى تعالى خلقان را چرا آفريد؟ گفت: براى آنكه تا نعمتها كه در لم يزل مقدور او بود اظهار كند خلقان را در لايزال، و افاضه احسان خود بر ايشان. ^۳
2250. علامه شعرانى: چه فعل از اين سودمندتر و باشكوه تر كه پيوسته خاك ناچيز را در مدارج ترقى بالابرد تا مستعدّ انسانيت شود، با روح قدسى داخل صفوف ملائكه گردد. زهى كارخانه كه پياپى از كلوخ فرشته سازد و به عالم ملكوت فرستد. ^۴

تقاصّ ظلم، اما اگر مستحق ثواب باشد نمى توان. ^۱

112ـ113. «قالَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِينَ * قالُوا لَبِثْنا يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ فَسْئَلِ الْعادِّينَ» .

روض الجنان: «قالَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ» ، گويد خداى تعالى آن كافران را كه: شما چند گاه در زمين مقام كردى؟
در اين خلاف كردند كه مراد به مقام در زمين چيست؟ بعضى گفتند: مدّت مقام ايشان خواست در دار دنيا. ايشان جواب دهند كه: «يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ» ؛ روزى يا بهرى از روزى، «فَسْئَلِ الْعادِّينَ» ؛ از شماركتان بپرس. سؤال كردن بر اين قول چگونه گويند: ما در دنيا روزى بوديم يا بهرى از روزى؟ از اين دو جواب گفتند: يكى آنكه، خداى از ياد ايشان ببرد كه چند گاه در دنيا بودند و يا از شدّت و عذاب مدّت مقام در دنيا فراموش كنند. ^۲
2248. علامه شعرانى: اين سخنان مبنى بر قياس امور آخرت است به دنيا، و خداوند فرمود: «إِنْ لَبِثْتُمْ إِلاّ قَلِيلاً لَوْ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»^۳ ؛ يعنى از روزى يا بعض روز نيز كمتر درنگ كرديد چون آنها كم گفتند و خداوند در مقابل آنها نفرمود هزاران سال، و زمان دنيا براى مردم دنيا است نه مردم برزخ و آخرت و انتقال از دنيا به آخرت زمان لازم ندارد. و اولى آن است كه حقيقت اين امور را به خدا واگذاريم تا چون واقع شود سرِّ آن هويدا گردد. ^۴

115. «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ» .

روض الجنان: «وَاَنَّكُمْ اِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ» ؛ و شما را با ما نخواهند آوردن. ^۵