فارسى را، جز در همين تفسير در جاى ديگرى نتوان يافت؛ زيرا دواوين شعراء و مجموعه ادبيّات پارسى درى، از آغاز كار تاكنون، بارها بردست جاهلان متعصّب و غارتگران وحشى دستخوش پريشانى گرديده، شيرازه آن كراراً از هم پاشيده شد و اوراق آن را طوفانهاى حوادث و سوانح زمان پراكنده نموده و اينجا و آنجا پرتاب كرده و نابود ساخته است و هر قدر از آن اوراق يافته شود، غنيمتى است كه از آن گنجينه گرانبهاء بازيافته ايم.
آنچه موجب تأسف است اين است كه مؤلّف در اثناى ذكر آن شعرها، از نام شاعر و سراينده آن خوددارى و يا غفلت كرده و تنها به ذكر اشعار مورد تمثّل اكتفاء نموده كه ممكن است همين كار وى به سبب شهرت شاعران و معروفيّت ايشان در عصر شيخ بوده است.
ابوالفتوح اين اشعار را، گاهى در ترجمه آيات قرآنى و يا اشعار تازى به كار مى برد و تنها در سه مورد شاعر را معرّفى مى كند و نام آن سه شاعر كه به مناسبت نقل و استشهاد اشعار ايشان در اثناى تفسير برده شده، عبارتند از: حكيم سنايى شاعر متصوّف قرن پنجم و ششم هجرى، عنصرى شاعر دربار محمود غزنوى، و يوسف عروضى است.

اشعار به اسلوب وعظ و تذكير

اصولاً از قرن چهارم، سرودن شعر وعظ و اندرز و حكمت شروع مى شود و چند تن از شعراء، مخصوصاً كسائى (متولّد به سال 341ه ) و پس از وى ناصر خسرو (متولّد به سال 394ه )، اين كار را به مراحل كمال رسانيدند و بعد از آن دو، شاعران بسيارى از قبيل سنايى و معاصرانش به سرودن اين گونه اشعار مبادرت كردند. پس اگر اشعار واعظانه در تفسير شيخ ديده مى شود، نبايد به تازگى آن فكر كرد؛ بلكه پيش از وى شعراء به سرودن شعر در مضامين وعظ و پند و اندرز پرداخته اند و پس

مفردات و تركيبات كلام اللّه مجيد و بيان علل صور گوناگون، از اِعراب و نوع آن و نيز جهت تفسير غريب و ايضاح مشكل و مانند اين مسائل، به ناچار و پى در پى به شواهد فراوانى از اشعار تازى توسّل نمود؛ تا آنجا كه مى توان گفت هيچ صفحه اى از صفحات تفسير نفيس شيخ از شعرهاى تازى خالى نيست و مؤلّف، غالب و يا همه آنها را از تفاسير و مؤلّفات پيشينيان اخذ كرده و مورد استناد و استفاده قرار داده است.
در ميان مفسّران رسم بود كه از جنبه ادبى و از نظر نحو و لغت، از آثار عديده دانشمندان و علماى نحو و لغت مانند ابوعبيده، كسائى، فرّاء، اخفش، مبرّد، مورج سدوسى، ابن كيسان، زجاج، ابن قتيبة، رمانى، ثعلب و مانند ايشان استفاده مى كردند؛ زيرا آنان تحت عناوين لغات القرآن، معانى القرآن، اعراب القرآن، غريب القرآن و نظاير اين عنوانها تحقيقات دقيق و تتبّعات عميق نموده و تأليفات نفيس و گرانبهايى آماده كرده بودند و به همين جهت براى تدوين تفسيرى چون تفسير شيخ، محقّقاً از اين مآخذ و منابع ذى قيمت استفاده گرديد. به علاوه شعرهاى عربى در تفاسيرى چون: تفسير طبرى، مجمع البيان، كشّاف و يا در كتب لغت مانند لسان العرب، تاج العروس و غيره و يا در كتابهاى مخصوص به شواهد از قبيل شواهد كبراى شرح رضى بر كافيه موسوم به خزانة الادب تأليف عبدالقادر بغدادى و شواهد مغنى از سيوطى و شواهد كتاب سيبويه و مانند آنها ديده مى شوند.
بنا به جهات مذكور اگر در تفسير شيخ، اشعار تازى بيش از اشعار فارسى ديده مى شود، جاى تعجّب نيست؛ زيرا مقتضاى تفسير، استشهاد به شعر عربى است.
و امّا اشعار فارسى، اگر چه شماره آنها بسيار اندك و نسبت به حجم كتاب تفسير ناچيز مى باشد، مع هذا از نظر روانى و سادگى و خالى بودن از صنايع و تكلّفات شعرى درخور توجّه و ارزش است. از اين گذشته ممكن است پاره اى از اين اشعار