از ادوات و كلمات و عبارات عربى و طرز استعمال آنها:
سوا: جز، مگر، غير (از). مثال: «اعتراف بدل آن باشد كه بداند كه آن نعمت كه بدو مى رسد از جهت منعم است سوا اگر به واسطه اى بدو رسد» (ج 1، ص 26).
عند: نزد، پيش، نزديك. مثال: «و اسباب و افعالى كه بنده عند آن بكردن بطاعة نزديك شود و از معصيت دور شود» (ج 1، ص 33).
انما: «فرشتگان كارزار نكردند بر زمين، الاّ روز بدر. در ديگر كارزارها حاضر آمدند و قتال نكردند، انما عدد و مدد بودند» (ج 1، ص 645).
أما: يا اين، يا آن. مثال: «و او ابداً مضاف بود يا جمله اما اسمى بود و اما فعلى، و عامل در آن فعل بود» (ج 1، ص 50).
مثال: «وصف خداى تعالى كردن به نور بر حقيقت روا نباشد بر سبيل توسع، و مجاز روا بود على احد الوجوه: اما به معنى منور چنان كه گفتيم عدل به معنى عادل، و اما به معنى هادى، و اما على طريق المدح» (ج 2، ص 41).
فكيف: پس چگونه. مثال: «آن گه جان و مال بدل بايستى كردن تا به آنجا رسيد واجب بودى. فكيف كه مى گويد بنده...» (ج 1، ص 234).
ويلك: واى بر تو. مثال: «... خويرث با اصحابش شد. او را گفتند: ويلك! تيغ بركشيده، به سر محمد شدى» (ج 2، ص 38).
و به همين شيوه كلمات و عباراتى چون: لاسيما (به ويژه)، الاّ (مگر، به جز)، الا (اگر به معنى مگر اينكه)، عن (از)، فَثَمَّ (آنجا)، و يا عجبا (شگفتا)، سبحان (پاك و منزه است)، اعاذنا اللّه من عذاب القبر بفضله و رحمته (ج 1، ص 77)، نعوذ باللّه من مثل هذه المقالات بل المحالات (ج 1، ص 95)، اعاذنا اللّه في ذلك اليوم من اهواله و شدايده بمنه و رحمته (ج 1، ص 112)، فسئل اللّه العصمة والصيانة عن مثل هذه المقامات و تجويز هذه المحالات، على احد الاقوال المشروحة (ج 1،

منحصر به فرد شيخ در بيان مسائل فقهى و تحليل و تجزيه آن و ردّ عقايد مخالفان و اثبات و تأييد آراى فقهاى شاعى مذهب، فقط آيات و احاديث است.
به همين سبب اهميت انعكاس احاديث نبوى و سخنان ائمه هدا در تفسير كبير شيخ آشكار مى شود. در اين تفسير بزرگ 650 حديث نبوى به دست آمد كه شيخ در اثناى تفسير استناداً به ذكر آنها پرداخته. ترجمه 498 حديث از پيشواى گرامى اسلام را از متن تفسير به دست آورد. علاوه بر اين احاديث و ترجمه ها، 1366 حديث و خبر از پيغمبر (صلوات اللّه عليه) و ائمه اطهار عليهم السلام به نثر ساده وروان ابوالفتوح به دست آمد كه شيخ بدون نقل نص حديث و خبر به زبان تازى، تنها به ذكر ترجمه فارسى آنها مبادرت ورزيده و اين امر نشان مى دهد كه چگونه شيخ سعى داشته از تأثير مستقيم زبان عرب در اثر نفيس خود بكاهد و تفسير را چنان كه وعده داده بود تا حد امكان به فارسى تنظيم و تدوين نمايد. مطالعه و تحقيق در ترجمه اين احاديث و اخبار و استنتاج فوايد بى شمارى كه از اين كار بر نثر فارسى تفسير مترتب است خود، كارى در خور توجه است كه در اين فرصت كوتاه امكان ورود در اين بحث ميسر نيست.

استعمال پاره اى ادوات و جملات عربى

يكى ديگر از خصوصيات نثر تفسير شيخ، استعمال پاره اى ادوات و جملات عربى است كه در ميان عبارات فارسى به كار رفته و شيوه استعمال آنها طورى است كه بايد گفت كلمات و ادوات و حروف مزبور، در زمان شيخ، در زبان پارسى رايج و متداول بوده است. به هر صورت ورود اين قبيل ادوات و جمله هاى تازى در نثر ابوالفتوح رازى، كه لامحاله تحت تأثير ادبيات عرب انجام پذيرفته از نظر تحليل و تجزيه سبك نثر تفسير، درخور توجه و اهميت است. اينك نمونه اى چند از هر يك