«فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ» ؛ مزد ايشان بدهى؛ يعنى مهر ايشان تمام بدهى به تمام و كمال؛ براى آنكه چون يك بار خلوت كرد، مهر به تمام واجب باشد و ديگر مفسّران و فقهاء گفتند كه نكاح متعه است. آن گه خلاف كردند؛ بعضى گفتند منسوخ است و بعضى گفتند محكم است. آنان كه گفتند منسوخ است، بعضى گفتند: در بدايت اسلام حلال بود، آن گه منسوخ شد. بعضى دگر گفتند: بيشتر از سه روز حلال نبود؛ پس از آن حرام شد. آن گه خلاف كردند در وقت فسخ و تحريم او، بعضى گفتند عام خيبر بود. بعضى دگر گفتند عام الفتح بود، و در اين معنى اخبارى مختلف و مضطرب روايت كردند متفاوت اللفظ و المعنى كه ينقض بعضه بعضاً. و بعضى دگر از علماء گفتند: آيه محكم است و منسوخ نيست و اين مذهب اهل البيت است و عبداللّه عباس و عبداللّه مسعود و سعيد جبير و ابى كعب در قرائت اين قوم از صحابه، و در مصحف ابى و عبداللّه مسعود چنين است كه: «فما استمعتم به منهن إلى اجل مسمّى فاتوهنّ اجورهنّ». حنين بن ثابت گفت عبداللّه عباس مُصْحَفى به من داد، گفت: اين مصحف ابىّ است و آنجا نوشته بود: «فما استمتعتم به منهنّ الى اجل مسمّى». داوود روايت كرد از ابو بصير كه گفت: از عبداللّه عباس پرسيدم از نكاح متعه. مرا گفت: سورة النساء نمى خوانى؟ گفتم: كجا؟ گفت: «فما استمتعتم به منهنّ الى اجل مسمّى فاتوهنّ اجورهنّ». گفت: ما چنين نمى خوانيم. گفت: «و اللّه لهكذا انزلها اللّه ثلث مرّات»؛ به خداى كه خداى اين آيه چنين نازل كرد! سه بار اين حديث سوگند ياد كرد. ابو رجاء العطاردى گفت: عمران بن حصين را پرسيدم از نكاح متعه. گفت: به تحليل آن آيتى محكم از كتاب خداى فرود آمد، و هو قوله تعالى: «فما استمتعتم به منهن الى اجل مسمّى فاتوهنّ

باز گرفتم و باقى را رها كردم.
«فَإِنْ خِفْتُمْ» ؛ اگر ترسى. و ترس از باب ظن باشد كه عدل نتوانى كردن و انصاف دادن از ميان چهار «فَواحِدَةً» ... و بعضى اهل معانى گفتند «أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ» أى «ما نفذت فيه ايمانكم...؛ از آنان كه سوگند شما در او روان باشد» و تمسّك كرد در اين قول به قول النّبى صلى الله عليه و آله: «لا نذر فى معصيه اللّه و لا فيما لا يملك ابن آدم» و اين قول ضعيف است و تمسّك آنان كه در اين به ظاهر آيت تمسّك كردند در وجوب نكاح، درست نيست؛ اگر چه ظاهر اوامر قرآن بر وجوب بود؛ براى آنكه به دليل عدول كنند از ظاهر، و اجماع امت است بر آنكه نكاح سنّت است و واجب نيست. ديگر آنكه از قرائن آيه معلوم آن است كه آيه را اگر چه ظاهر امر است، مراد نهى و تهديد است از نكاح بيشتر از چهار زن....

ج) نكاح متعه

يكى ديگر از موارد اختلاف شيعه با اهل سنّت مسئله نكاح متعه است كه به دستور عمر، خليفه دوم، تحريم شد. بر سَرِ اين موضوع ميان فقهاى اين دو فرقه خلاف افتاد. نمونه آن را در تفسير ابوالفتوح ^۱ مى بينيم. شيخ در تفسير آيه: «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاّ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ كِتابَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَ أُحِلَّ لَكُمْ ما وَراءَ ذلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً»^۲ ، درباره «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ» ، نظريّات مختلف علماى تشيّع و تسنّن را بيان مى كند:
حسن و مجاهد گفتند آنان را كه تمتّع به ايشان و تلذّذ به نكاح بريد،