ناقلين حديث در عصر پيامبر

تا زمانى كه نبى مكرم زنده بود، در مدّت 23 سال رسالت خويش، نسبت به ارشاد و راهنمايى مسلمانان شخصاً اظهار علاقه مى فرمود و هرگاه آيتى از آيات كلام اللّه بر آن بزرگوار نازل مى شد، كُتّابِ وَحى آن را از زبان پيغمبر مى گرفتند و ثبت و ضبط مى كردند. هر وقت مشكلى در فهم و درك احكام الهى پيش مى آمد، مسلمين به رسول خدا روى مى آوردند و حلّ مشكل را از ايشان درخواست داشتند و وى بر پايه و اساس تفسير و تبيين احكام و قوانين دين پاسخهايى مى فرمود كه رفع اشكال از مراجعه كنندگان مى شد.
در طول 23 سال نبوّت حضرت ختمى مرتبت، مسلمانان به ضبط سخنان پيشواى خود التفات و توجّه كامل نداشتند؛ چه اين كه با وجود آن بزرگوار، احساس احتياج به اين مهمّ بر آنان دشوار بود، تااين كه زمان رحلت پيغمبر فرا رسيد و مسلمين يكباره خلائى احساس كردند و متوجّه شدند كه سخنان و احاديث قايد عظيمُ الشأن در تفسير و تنسيق احكام الهى و بيان و توضيح مشكلات دين تا چه حدّ مثمر ثمر است. بدين روى، به جمع احاديث فرستاده خدا روى آوردند و چون صحابه آن حضرت بيش از ديگران از منبع فيض نبوى بهره مند شدند و با نظارتى كه رسول اكرم بر اعمال ياران نزديك و صدّيق خود داشت، بنابراين صحّت اقوال صحابه در نقل احاديث پيغمبر و درستى اعمال آنان بيشتر مورد اعتماد و وثوق
عامه مسلمين قرار گرفت. از ميان همه صحابه، چند تن كه به كثرت نقل حديث از رسول خدا شهرت داشتند، يكى مولا امير مؤمنان على عليه السلام و ديگر سلمان فارسى و عمّار ياسر و عبداللّه بن مسعود و عبدالرّحمان بن عوف و ابوموسى اشعرى و انس بن مالك و ابوهريره و عمر بن خطّاب و عايشه زوجه پيامبر است.
در كتاب طبقات ابن سعد چنين آمده:
«قال محمّد بن محمّد الأسلمي: إنّما قلت الرواية عن الأكابر من أصحاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله لأنّهم ماتوا قبل أن يحتاج إليهم. وإنّما كثرت عن عمر بن الخطّاب وعن علي بن أبيطالب لأنّهما وَلِيا فسئلا وقضيا بين الناس. وكلّ أصحاب رسول اللّه أقلّ حديثاً عنه من غيرهم، مثل أبيبكر وعثمان وطلحة وزبير وسعد بن أبيوقّاص وعبدالرحمان بن عوف وأبيعبيدة بن الجرّاح وسعيد بن زيد وأُبَيِّ بن كعب وسعد بن عبادة وعبادة بن الصامت واسيد بن حضير ومعاذ بن جبل ونظرائهم. فلم يأت عنهم من كثرة الحديث مثل ما جاء عن الأحداث من أصحاب رسول اللّه ، مثل: جابر بن عبداللّه وأبي سعيد الخدرى وأبيهريرة وعبداللّه بن عمر بن الخطّاب وعبداللّه بن عمرو بن العاص وعبداللّه بن عبّاس ورافع بن خديج وأنس بن مالك والبراء بن عازب ونظرائهم، لأنّهم بقوا وطالت أعمارهم في الناس فاحتاج الناس إليهم. وبقي كثير من أصحاب رسول اللّه ، ومنهم من لم يحدِّث عنه ولكنّا حملنا الأمر في ذلك منهم على التوقّي في الحديث وعلى أنّه لم يُحتَج إليه لكثرة أصحاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله وعلى الاشتغال بالعبادة والأسفار في الجهاد على سبيل اللّه حتّى مضوا ولم يحفظ عنهم عن النبي صلى الله عليه و آله شيء».^۱

مراتب اهل حديث

طالب: كسى را گويند كه مبتدى باشد.
محدّث: استاد كامل و «شيخ» و «امام» همين معنى را مى رساند.
حائط: كسى كه صد هزار حديث داند با شرح حال.
حجّت: كسى كه سيصد هزار حديث آن چنانه داند.
و جزرى گفت: راوى، ناقل حديث باشد و محدّث، كسى كه آن را بررسى دقيق كرده است.
حافظ: كسى كه هرچه بدو رسد، حفظ و نقل كند. ^۱
حافظ: در اصطلاح دراية به معنى متقن است. حافظ را مترادف محدّث نيز گرفته اند و گفتند كه حافظ كسى را گويند كه عارف به حديث بوده و متقن باشد. حافظ كسى است كه بر اكثر مشايخ هر طبقه از احاديث عالم و دانا باشد؛ به طورى كه آن چه را كه از هر طبقه از ايشان مى شناسد، بيشتر از كسانى باشند كه عارف به اوضاع و احوالشان نمى باشد. در اصطلاح مسلمانان به يكى از دو معنى اطلاق مى گردد: اوّل كسى كه قرآن از بَرداشته باشد. دوم كسى كه صد هزار حديث از بَرداشته باشد. ^۲

شعب و فروع علم حديث

نظر به اهميّتى كه علم حديث در همان اوان پيدا كرد، به شُعَب و فروعى تقسيم شد، به اين شرح:
علم شرح الحديث، علم اسباب ورود الأحاديث و أزمنته و أمكنته، ناسخ
الحديث و منسوخه، علم تأويل اقوال النبى، علم رموز اقوال النبى، علم غرائب لغات الحديث، علم تلفيق الأحاديث، علم رواة الأحاديث، علم النظر في الأسانيد و جز آنها. ^۳