روشن سازى منابع نخستين حديث شيعه بسيار مؤثّر خواهد بود .
3 . كتب رجال . آنچه امروزه از منابع رجالى شيعه در دسترس است ، آثار قرن چهارم به بعد است . از دوره هاى پيشين ، تنها كتاب الرجال بَرقى (م 274 يا 280ق) برجاى مانده و كتاب الرجال ابن عقده (م 333ق) نيز برحسب اعتراف شيخ طوسى ، در كتاب الرجال وى ، جاى گرفته است ^۱ كه البته قابل بازسازى است .
آنچه در اين جا رُخ مى نمايد ، اين است كه دسترس نيافتن به كتب رجال گذشتگان ، گاه توهّم انقطاع و گسست از دوره هاى پيشين را به ذهن مى آورد كه توثيقات رجالى را با مشكل جدّى (حسّى نبودن) مواجه ساخته است و بازسازى مصادر كهن ، اين توهّم را دفع مى كند و اشكال حسّى نبودن توثيقات نيز برطرف مى گردد .
آية اللّه خويى اين اشكال را چنين طرح كرده است :
اگر گفته شود اخبار عالمان رجال از وثاقت و مدح ، ناشى از گمان و اجتهاد است و از اين رو ادلّه حجيّت خبر ثقه ، آن را شامل نمى گردد ـ زيرا اين ادلّه شامل خبر حدسى نيست ـ ، . . . [پاسخْ اين است كه ]صاحبان كتب تراجم گفته اند از زمان حسن بن محبوب تا زمان شيخ طوسى ، بيش از يكصد كتاب در علم رجال تأليف شده است . ^۲
با تأسّف ، از اين آثار ، جز دو مورد ياد شده ، چيزى در دست نيست .
نجاشى در كتاب الرجال خود از نزديك به پنجاه كتاب در زمينه : رجال ، جرح و تعديل ، ممدوحان و مذمومان ، ياد مى كند ^۳ و شيخ طوسى در الفهرست ، از هيجده

مى تواند محقّقان را با چند و چون بازسازى آشنا سازد و در دستيابى به ضوابط و قواعد آن ، مددى باشد .

چهار . نيازمندى ها

بازسازى متون مربوط به قرون اوليه اسلامى ، عرصه اى فراخ دارد كه ما تنها در حوزه ميراث شيعى و حديث و رجال ، به چند مورد اشاره مى كنيم :
1 . مكتوبات حديثى ائمه(ع) . در لابه لاى كتب فهرست و تاريخ ، نزديك به يكصد اثر ^۱ به امامان شيعه منسوب شده اند كه از آن ميان ، تعداد اندكى به چاپ رسيده است . بجز اينها ، بازسازى صحيفةُ عليٍّ توسط دكتر رفعت فوزى ^۲ به انجام رسيده و نُه روايت ، گردآورى شده است و نيز كتاب عليٍّ توسّط آقاى حامد ناجى اصفهانى . ^۳
گفتنى است كه تعداد احاديث كتاب عليٍّ ، بسيار بيشتر است از آنچه در اين دو پژوهش ، گردآورى شده است .
بازسازى ساير آثار ائمه ، كارى لازم و بر زمين مانده است .
2 . اصول أربعمئة . مى دانيم كه در نوشته هاى ابن شهرآشوب و مؤلّفان پس از وى ، تعداد اصول حديثى شيعه ، «چهارصد» گفته شده و از اين ميان ، در رجال النجاشى و الفهرست شيخ طوسى از 66 اصل ، نام برده شده است . ^۴ شيخ آقا بزرگ تهرانى ، تعداد 117 اصل را بر شمرده است ^۵ و در مقدّمه المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث «بحار الأنوار» ، به 122 اصل ، اشاره شده است . ^۶
آنچه از اين اصول به طبع رسيده ، شانزده اصل است . بازسازى ساير اصول ، در