ه . الذريعة إلى تصانيف الشيعة (ج 10 ، ص 80 . 161) .
در اين جلد ، بيش از يكصد و چهل اثر ، معرّفى شده است.
و . تاريخ علم الرجال ، حسين راضى عبداللّه .
در اين اثر ، در محدوده قرن يكم تا پنجم از 81 نفر نام برده شده كه صاحب بيش از يكصد اثر بوده اند .
ز . مأخذشناسى علم رجال ، رسول طلاييان . اين تحقيق ، در «مركز تحقيقات دار الحديث» به انجام رسيده و بيش از ششصد كتاب و مقاله در آن معرّفى شده كه در آستانه نشر است . اين اثر ، نسبت به آثار گذشته ، جامع تر و دقيق تر است ، بويژه كه ترتيب زمانى در آن ملحوظ است .
بجز اينها نويسندگان ديگرى نيز به طور موجز به اين موضوع پرداخته اند. ^۱
فهرستى كه در اين جا ارائه مى گردد ، با استفاده از همه اين آثار و نيز تتبّع در كتب فهرست (چون فهرست نجاشى ، فهرست شيخ طوسى و .. .) انجام گرفته است و با رعايت معيار ياد شده در بند دو ، تنظيم شده است.
4 . بر اساس آنچه ياد شد ، آثار رجالى شيعه كه در فهارس از آن ياد شده ، به اواخر قرن دوم به بعد و عمده آنها به قرن سوم و چهارم برمى گردند .
5 . در اين فهرست ، از مصادرى ياد شده كه شيعيان نوشته اند و يا اهل سنّت در مورد راويان شيعى به رشته تحرير درآورده اند . از اين رو ، آثار افرادى مانند يعقوب بن شيبه نيز معرّفى شده است.
6 . اين فهرست ، شامل اسامى نويسندگان كتب رجالى و آثار آنها تا نيمه اوّل قرن پنجم ، يعنى سال وفات نجاشى (450ق) مى شود .
اينك ، فهرست :
احمد اهوازى (ق 2)
1 . كتاب المثالب ^۲

1 . كتاب هايى كه در قرون اوّليه نگاشته شده اند ، به شش موضوع پرداخته اند :
1 . معرفة الصحابة ، 2 . معرفة الرجال و الرواة ، 3 . المثالب و المناقب يا الجرح و التعديل ، 4 . الفهرست ، 5 . الأسماء و الكُنى و الألقاب ، 6 . الطبقات .
2 . روشن است كه دانش رجال و راوى شناسى يا جرح و تعديل با دانش هاى ديگرى چون تاريخ ، تراجم وانساب ، ارتباط وثيق و نزديك دارد و هر يك از اين سه دانش ، براى مباحث رجالى مفيدند ؛ ليكن نمى بايد آنها را با دانش رجال ، خلط كرد و نوشته هاى آن حوزه ها را به عنوان آثار رجالى برشمرد . از اين رو ، در اين فهرست ، از ذكر چنين كتبى خوددارى شده است ؛ گرچه برخى از مؤلفان ، چنين آثارى را در زمره مصادر رجالى برشمرده اند. ^۱
3 . برخى محقّقان و نويسندگان ، پيش از اين تلاش كرده اند تا به معرّفى اين آثار بپردازند و رنج هاى بسيار بر خود هموار ساخته اند كه به تعدادى از آنها اشاره مى گردد :
الف . بهجة الآمال ، ملاّ على عليارى تبريزى (م 1327ق) (ج 1 ، ص 36 . 44) .
در اين اثر ، از 42 نفر صاحب تأليف نام برده شده است كه برخى از آنان در دوره هاى اوّليه مى زيسته اند .
ب . مقباس الهداية ، علامه عبداللّه مامقانى (1290 . 1351ق) (ج 4 ، ص 11 . 94) .
در اين نوشته ، از هشتاد نفر ياد شده كه در رجال و درايه ، خبره بوده اند، گرچه صاحب تأليف نبوده اند . البته اين فهرست ، دوره هاى اوّليه تا عصر نويسنده را در برمى گيرد .
ج . توضيح المقال ، ملاّ على كنى (ص 286 . 303) .
در اين كتاب ، شصت نفر از اساتيد دانش رجال در گذشته و حال ، معرّفى شده اند .
د . مصفّى المقال في مصنّفي علم الرجال ، شيخ آقابزرگ تهرانى .
در اين اثر نيز آثار بسيارى معرّفى شده كه نظم الفبايى به خود گرفته است .