53
ابوالفتوح رازي

نموده و گفته كه خواجه امام ابو الفتوح رازى مصنف بيست مجلّد است از تفسير قرآن، و در موضعى ديگر گفته كه خواجه امام ابو الفتوح رازى بيست مجلد تفسير قرآن تفسير اوست كه ائمه و علماى همه طوائف طالب و راغب اند آن را و ظاهرا اكثر آن مجلدات از تفسير عربى او خواهد بود، زيرا كه نسخه تفسير فارسى او چهار مجلّد است كه هر كدام به قدر سى هزار بيت باشد و شايد كه هشت مجلد نيز سازند. پس باقى آن مجلدات از تفسير عربى او خواهد بود. وَفَّقَنَا اللّهُ لِتَحصِيلهِ والاِستِفادَةِ مِنهُ بِمَنِّه وَجُودِه . از بعضى ثقات مسموع شده كه قبر شريفش در اصفهان واقع است. واللّه تَعاليه أَعْلَمُ.
مرحوم قزوينى دو اشتباه قاضى نور اللّه در اين متن را متذكر شده، مى گويد:
و مخفى نماند كه صاحب مجالس المؤمنين را در ترجمه حال مزبور دو فقره مختصر اشتباهى دست داده است:
يكى آن كه مستبعد شمرده كه تفسير فارسى صاحب ترجمه بيست مجلّد باشد و توّهم كرده كه اكثر مجلّدات آن بيست جلد شايد از تفسير عربى او بوده است، و حال آن كه شيخ منتجب الدين رازى ـ كه از تلامذه بلا واسطه مؤلف است ـ در كتاب فهرست واضحا تصريح كرده كه «تفسير او موسوم به روض الجنان [وروح الجنان] في تفسير القرآن بيست مجلّد است و او آن تفسير را نزد مؤلف آن خوانده است» . و اگر چه او ذكر نكرده كه اين تفسير موسوم به اين اسم فارسى بوده است، ولى تلميذ ديگر مؤلف، ابن شهر آشوب در كتاب معالم العلماء تصريح كرده كه «از مؤلفات صاحب ترجمه يكى روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن است و آن به زبان فارسى است، لكن خوش آيند است» و از مقايسه دو عبارت مزبورِ دو


ابوالفتوح رازي
52

است از خاندان فضل و بزرگى و اولاد امجاد بُدَيل بن ورقاء الخزاعى كه از كبار صحابه و اكابر خُزاعه بوده و سابقا در مجلس طوايف مؤمنين و مجلس صحابه مخلصين شرح اخلاص بنى خُزاعه خصوصا عبد اللّه و محمّد و عبد الرحمن پسران بُديل مذكور و جان سپارى ايشان در حرب صفّين در ركاب حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مسطور گشته، و جدّ او خواجه امام ابو سعيد ـ كه مصنّف كتاب موسوم به روضة الزهراء في مناقب الزهراء است ـ از اعلام زمان خود بوده و عمّ او شيخ فاضل ابو محمّد عبدالرحمن بن احمد بن الحسين النيشابورى رحمهم الله از مشاهير روزگار است و بالجمله، مآثر فضل و مساعى جميله او در تفسير كتاب كريم و ابطال تأويلات سقيم مخالفان اثيم و تعسّفات نامستقيم مبتدعان رجيم بر همگنان مخفى نيست.
و از تفسير فارسى او ظاهر مى شود كه معاصر صاحب كشّاف بوده و بعضى از اشعار صاحب كشّاف به او رسيده، امّا كشّاف به نظر او نرسيده و اين تفسير فارسى او در رشاقت تحرير و عذوبت تقرير و دقّت نظر بى نظير است .
فخر الدين رازى اساس تفسير كبير خود را از آنجا اقتباس نموده و جهت دفع توهّم انتحال، بعضى از تشكيكات خود را بر آن افزوده، در مطاوى اين مجالس پر نور شطرى از روايات و لطائف نكات و اشارات او مسطور است و او را تفسيرى عربى هست كه در خطبه تفسير فارسى به آن اشاره نموده، اما تا غايت به نظر مطالعه فقير نرسيده ۱ [است] .
و شيخ عبد الجليل رازى، در بعضى از مصنّفات خود، ذكر شيخ ابوالفتوح

1.نسخه اى از تفسير روض الجنان ـ كه ناتمام است ـ به وسيله قاضى نوراللّه شوشترى مقابله گرديده كه در كتابخانه آستان قدس رضوى نگهدارى مى شود.

  • نام منبع :
    ابوالفتوح رازي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 162160
صفحه از 256
پرینت  ارسال به