اختلاف نظرهاى كلامى اين فرقه ها در اختلاف بين حنفيه و شافعيه متجلّى مى شود و به اين گونه تعارض و تشديدى در رى بين پيروان آن دو وجود داشت . تقسيم بندى فوق الذكر مختص به رى بود و چه بسا در شهرهاى ديگر تفاوت داشت ؛ مثلاً در ديگر شهرها معتزله، شافعى مذهب و اشعرى ها حنفى مذهب بودند .
براى آگاهى از اين كه چه موضوعاتى در جامعه علمى رى، در آن دوران مورد بحث و نزاع بودند و چه سابقه اى داشتند، نگاهى اجمالى به تاريخ پيدايش علم كلام و تطوّر آن مفيد خواهد بود .
استاد مطهرى در مقاله علم كلام در اين باره مى گويد :
براى ارائه تعريف علم كلام اسلامى بايد بگوييم كه علم كلام علمى است كه درباره «اصول دين اسلام» بحث مى كند ؛ به اين معنا كه چه چيز از اصول دين شمرده شده و چگونه و به چه دليل اثبات مى گردد . از سوى ديگر، در اين علم به «شبهاتى» كه احيانا درباره اصول دين مطرح مى شود، پاسخ داده مى شود .
علم كلام علمى استدلالى و برهانى است . ظاهرا اولين مسأله كلامى كه در ميان مسلمين مطرح شد، مسئله «جبر و اختيار انسان» بود . بحث جبر و اختيار، بحث «قضا و قدر» هم هست؛ يعنى از آن جهت كه به انسان مربوط است، جبر و اختيار است و از آن جهت كه به خدا مربوط است قضا و قدر است .
مسئله جبر و اختيار بحث «عدل خداوند» را به ميان مى آورد ؛ زيرا رابطه اى آشكار ميان جبر و ظلم از يك طرف و اختيار و عدل از طرف ديگر ديده مى شود ؛ چرا كه در صورت مجبور بودن انسان در اعمال خود، عقاب

2. بخش شافعى نشين

بخش مخصوص به شافعى ها در مركز محمديه متمايل به شمال بوده و از بخش هاى ديگر كوچك تر بوده است .

3. بخش حنفى نشين

باقى شهر مخصوص اقامت حنفى ها بوده است . محلات سنى نشين رى عبارت بودند از : قسمتى از محله باطان، محله پالانگران، جيلاباد، در شهرستان، در كنده، مركز روده يا قطب روده، رويان، ساربانان، سراى ايالت، سِيِزَين، مهدى آباد و نصر آباد (پيش از تعمير فخر الدوله و تبديل به فخر آباد). ^۱
اختلاف مذاهب از قرن چهارم تا قرن هفتم هجرى از مسائل حادّ فرهنگى رى بود . به طورى كه در مواردى كار به خشونت و درگيرى نيز مى كشيد .
ريشه اين اختلافات بحث هاى كلامى و عقيدتى بود . اين نظرگاه هاى مختلف اهل سنت را در دسته بندى جديدى جدا از فرق فقهى قرار مى داد .
ليكن به دليل رسوخ فقه در ميان اهل سنت و اهميت فرقه هاى فقهى، گروه ها و فرق كلامى نيز در زير مجموعه فرقه هاى فقهى قرار گرفتند . به عنوان مثال، در رى نجاريّه، بادنجانيّه، معتزله، كراميّه و اسحاقيه حنفى به شمار مى آمدند؛ چرا كه در فروع به فقه حنفى عمل مى كردند . و مجبّره، اشاعره، كلابيّه، مجسّمه، حنابله و مالكيّه از نظر فقهى شافعى مذهب بودند. ^۲
مطلب مهم اين است كه برخى از مؤسسان فرق فقهى اهل سنت، همچون امام حنبل و امام مالك به دليل عقايد كلامى خاص پيروان كلامى داشته و آن پيروان چه بسا جزو فرقه فقهى ديگرى بودند. ^۳