حديث يكى از مهم ترين منابع دين اسلام است و به همين خاطر در طول تاريخ اسلام همواره مورد دستبرد دشمنان اسلام و پيروان آرا و اهوا قرار مى گرفت و همين امر ، عالمان اسلامى را بر آن داشت تا در پاسدارى از آن نهايت كوشش خود را به كار گيرند و اين منبع غنى اسلامى را از گزند دستبرد راهزنان حفظ كنند.
چندى پيش كتاب احاديث خيالى در مجمع البيان از آقاى نعمت اللّه صالحى نجف آبادى با همين انگيزه نوشته و به چاپ رسيد . هدف نويسنده آن، پالايش احاديث ساختگى از تفسير مجمع البيان بود، ولى اين انگيزه درست به نتيجه نادرستى منجر گرديد و نويسنده را به اين گمان واداشت كه به احاديث ساختگى دست يافته است، در حالى كه واقعيت بر خلاف آن بوده و در اثر شتابزدگى و تحقيق كم، احاديث واقعى را خيالى پنداشته است.
اين نوشتار بر آن است كه به نقد و بررسى كتاب مذكور بپردازد.
مؤلف كتاب حديثهاى خيالى مدعى است كه شيخ طوسى در تفسير التبيان آراى تفسيرى محمد بن جرير طبرى را با كنيه «ابوجعفر» آورده است ، ولى پس از رحلت شيخ طوسى، كاتبان تفسير التبيان پس از عبارت «ابوجعفر» ، به گمان اين كه مراد از آن، امام باقر عليه السلاماست، عبارت «عليه السلام» را بر آن افزوده اند. همين امر موجب شده است كه مرحوم طبرسى، نويسنده تفسير مجمع البيان ـ كه يكى از منابع مهم و اصلى او در تأليف مجمع البيان ، تفسير «التبيان» شيخ طوسى بوده است ـ به اشتباه بيافتد و گمان برد كه مقصود شيخ طوسى از ابوجعفر، امام باقر عليه السلاماست. و اين تلقى نادرست طبرسى از تفسير مجمع البيان به ساير كتابها منتقل گرديد. سپس مى نويسد:
اين موارد كه در مجمع البيان قول طبرى ، به اشتباه، حديث امام باقر عليه السلام تلقى شده، از جاهايى است كه سند خبر صد در صد صحيح است (؛ زيرا طبرسى آن را نقل كرده است)، ولى متن آن صد در صد دروغ است؛ (زيرا اساسا سخن امام باقر عليه السلام نيست بلكه رأى تفسيرى طبرى است). ^۱
و نيز مى نويسد:
ما نمى دانيم در كلّ مجمع البيان در چند جا چنين اشتباهى رخ داده است. استقصاى اين موارد مستلزم اين است كه در سراسر مجمع البيان هر جا از امام محمد باقر عليه السلامحديثى نقل شده، بررسى شود كه آيا اشتباه مزبور در آنجا رخ داده است يا نه؟ ^۲
سپس به بيست نمونه ـ كه به طور اتفاقى و تصادفى با آنها برخورد كرده است (نه از روى تحقيق جامع) ـ به عنوان شاهد بر مدعايش اشاره مى كند و در پايان مى نويسد: