مورد اجماع است، اخذ گردد و شاذّ غير مشهور كنار نهاده شود؛ زيرا در حديث مورد اجماع ترديد نيست.
گفتم: اگر هر دو خبر مشهور باشد و راويانِ ثقه آن را نقل كرده باشند، چه كنند؟ فرمود: آنچه با حكم قرآن و سنت موافق باشد و با عامه مخالف، اخذ گردد. گفتم: اگر هر دو با كتاب و سنت موافق اند چه كنند؟ فرمود: آنچه را حاكمان و قاضيان آنها بدان مايل ترند رها شود و مقابل آن اخذ گردد.
در مجموع ،در روايات پيامبر(ص) و ائمه(ع) شش اصل جهت ارزيابى و نقد متن بدين ترتيب، بيان شد: 1. موافقت و مخالفت با كتاب، 2. موافقت و مخالفت با سنت، 3.موافقت و مخالفت با عامّه، 4. موافقت و مخالفت با شهرت و مجمع عليه، 5.موافقت و مخالفت با احتياط، 6. موافقت و مخالفت با رأى و ميل حاكمان و قضات.
در سخن متفكران اسلامى اين موارد به چشم مى خورد: ^۱
الف. شافعى (م 204ق): مطلب غيرقابل تحقق.
ب. ابو حاتم رازى (195 ـ 277ق): صلاحيت صدور از پيامبر(ص).
پ. كلينى (م 338 ق): 1. موافقت و مخالفت با كتاب، 2. موافقت و مخالفت با عامّه، 3. موافقت و مخالفت با اجماع.
ت. شيخ طوسى (م 460ق): 1. موافقت با عقل ،2. موافقت با كتاب، 3. موافقت با سنت، 4. موافقت با اجماع.
ث. خطيب بغدادى (392 ـ 463ق): 1. مخالفت با عقل، 2. مخالف قرآن، 3.مخالف سنت متواتره، 4. مخالف اجماع، 5. خبر مظنون در امور مبتلا به دينى، 6.مخالفت با ادلّه قطعى.
ج. ابن قيّم (691 ـ 751ق): 1. امور خرافى، 2. مخالف حس، 3. سخيف و مورد استهزا، 4. مخالفت با سنت صريح، 5. ادعاى انجام كارى از سوى پيامبر در ملأ عام و كتمان صحابه، 6. نادرستى مضمون، 7. عدم مشابهت به سخن انبيا، 8. ذكر تاريخ هاى