مفيد، در جايى ديگر از همين رساله، به تعريف خبر متواتر و واحد و وجه حجّيت آنها پرداخته است. از نظر وى، خبرى معتبر است كه علم آور بوده، صحّت مُخبر آن مورد تأييد باشد:
والحجّة فى الأخبار ما أوجبه العلم من جهة النظر فيها بصحّة مُخبرها ونفى الشك فيه والإرتياب وكلّ خبر لا يوصل بالاعتبار إلى صحّة مخبره، فليس بحجّة فى الدين ولا يلزم به عمل على حال. ۱
خبر با ويژگى علم آور، بر دو نوع است:
1. خبر متواتر، يعنى نقل جماعتى كه تبانى آنها بر كذب، عادتاً محال است و اين امر، به احوال و انگيزه هاى افراد بر مى گردد. ۲
2. خبر واحد محفوف به قرينه كه در دلالت بر صحّت مخبر و رفع فساد از آن، جانشين تواتر است.
از نظر شيخ مفيد، خبر واحد، تنها در صورت همراهى آن با قرينه بر صدق راوى، علم آور است. وى تأكيد مى كند كه اين، مذهبِ جمهور شيعه و بسيارى ازمعتزله، خوارج و گروهى از مُرجئه است كه مخالف ديدگاه فقيهان عامّه و اصحاب رأى است. ۳
به باور مفيد، تواتر با گزارش افرادى كه در كثرت و پراكندگى به گونه اى باشند كه اجتماع ايشان بر كذب، عادتاً امكان ناپذير است، تحقّق مى يابد. نيز در فرضى كه شمار افراد راوى، كمتر از تعداد ياد شده باشد، در صورتى كه قرائن حالى و مقالى بر عدم تبانى آنها دلالت كند، روايتشان مقبول است.
خبر واحد عذرآور (قاطع عذر)، خبرى است كه دليلى همراه آن است كه بر علم به صحّت مُخبر دلالت دارد. دليل همراه ممكن است برهان عقلى، شاهد عرفى يا اجماع تخلّف ناپذير باشد. خبر واحد عارى از قرينه، حجّيت ندارد و به هيچ روى، موجب
1.همان، ص ۴۴.
2.همان، ص ۴۴؛ أوائل المقالات، ص ۸۹.
3.التذكرة بأصول الفقه، ص ۱۲۲.
