در قرن نهم هجرى، ابن ابى جمهور احسايى (زنده در 901 ق) در برخى آثار خود، به مباحث مرتبط با درايه پرداخته است. وى بنا به گزارش محقّق تهرانى، داراى كتابى به نام تحفه القاصدين فى معرفة اصطلاح المحدّثين است ۱ كه متأسّفانه، تاكنون نسخه اى از آن شناسايى نشده است. ۲
ابن ابى جمهور در كتاب منتشر شده خود، يعنى كاشفة الحال عن أحوال الاستدلال ـ كه درباره مبادى اجتهاد و استنباط احكام شرعى است ـ درباره شمارى از اصطلاحات درايه سخن گفته است. وى تقسيم بندى علاّمه حلّى از احاديث را پذيرفته و بر بازشناسى احاديث سَره از ناسَره تأكيد كرده است. ۳
جمع بندى
در پايان و به عنوان نتيجه بحث بايد گفت كه در تاريخ دانش درايه يا مصطلح الحديث در حوزه شيعه، سه دوره، قابل شناسايى است.
در دوره اول كه از سده هاى نخستين هجرى تا قرن هفتم ادامه دارد، مباحث متعلّق به درايه در متون اصولى، كلامى و حديث، مطرح شده است.
در دوره دوم كه با ظهور مكتب حلّه در قرن هفتم آغاز نمى شود، علاّمه حلّى با عرضه تقسيم بندى جديد از احاديث، روند مباحث درايه را دگرگون ساخت و اهميّتى دوچندان به اين گونه مباحث داد. پس از علاّمه مبناى وى توسط عالمان و فقيهان تابع مكتب حلّه (مانند شهيد اوّل) و فخرالمحقّقين و ابن فهد حلّى) پيگيرى و تثبيت شد.
دوره سوم، دورش نگارش آثار مستقل و فراگير در زمينه درايه است كه از روزگار شهيد ثانى (ش 966 ق) شروع مى شود و تاكنون ادامه يافته است. شهيد ثانى، سه كتاب در اين زمينه نگاشت. عالم معاصر او شيخ حسين بن عبدالصمد (پدر شيخ بهايى) نيز در وصول الأخيار إلى أصول الأخبار به مباحث درايه پرداخت. شيخ بهايى نيز در اين زمينه الوجيزه فى علم الدرايه را نگاشته است.
1.الذريعة، ج ۳، ص ۴۶۱ (ش ۱۶۸۶).
2.فهرستگان نسخ خطّى (درايه و رجال)، ص ۳۶ (ش ۴۱).
3.ر. ك: كاشفة الحال عن أحوال الاستدلال، تحقيق: احمد كنانى، فصل چهارم.
