نكاتی در باره اهمیت آثار شيخ صدوق - صفحه 221

فهرست آثار موجود ابن قبّه كه در منابع بعد از وى نقل شده، چنين است: ۱
1. الانصاف في الإمامة كه ظاهراً همان الانصاف و الانتصاف (الشافى، سيّد المرتضى، ج 2، ص 323 ـ 324) باشد. ۲ اين كتاب، مهم ترين اثر ابن قبّه است كه سيّد مرتضى (م 436ق) در كتاب الشافى في الإمامة به كرّات از آن بهره برده است. موارد منقول سيّد مرتضى اينهاست:
يك بند مفصّل در جلد اوّل (ص 126 ـ 128) (در تلخيص الشافى، ج 2، ص 119 ـ 123). همچنين اشاره اى به اين بخش از سخن ابن قبه به نقل از الشافى سيّد مرتضى در المحصل فخر رازى (ص 363). دو بند در الشافى، ج 2، ص 324 ـ 325.
شريف مرتضى اشاره كرده است كه عبارت هاى ابن قبّه را گاه به صورت نقل قول مستقيم و گاه نقل به معنا و با دخل و تصرّف آورده است. قاضى عبدالجبار معتزلى (م 415ق) در كتاب المغنى (باب امامت) بدون تصريح به نام ابن قبّه، با عنوان يكى از مؤلّفان شيعه، از وى ياد كرده است (ج 20، بخش اوّل، ص 125 ـ 127، 145 ـ 146، 156 و 158). سيّد مرتضى (الشافى، ج 2، ص 323) تصريح كرده است كه مقصود قاضى عبدالجبار، ابن قبّه است. ۳
سه بخش مفصّل در معانى الأخبار ۴ شيخ صدوق (ص 67 ـ 74، 74 ـ 78 و

1.با وجودى كه به م آخذ ارجاع داده شده توسط آقاى مدرّسى رجوع شد ؛ امّا نگارنده اين اطّلاعات را از كتاب آقاى مدرّسى (مكتب در فرآيند تكامل، ص ۱۶۶ ـ ۱۶۹) اخذ كرده است.

2.از اين كتاب در مواردى با عنوان الانصاف (ج ۲، ص ۱۲۶) و در يك مورد با عنوان الانصاف و الاصاف (ج ۲، ص ۳۲۴) نيز ياد شده كه مورد دوم، ظاهراً تصحيف همان «الانتصاف» است.

3.«يقال له: قد علمنا من الذى وجهت كنايتك في هذا الفصل اليه و هو شيخنا أبو جعفر رحمه اللّه» (الشافى في الامامة، ج ۲، ص ۳۲۳).

4.كتاب معانى الأخبار، ظاهراً بعد از سفر شيخ صدوق به بغداد تأليف شده باشد. شيخ صدوق در اين كتاب به دو كتاب التوحيد (ص ۸) و علل الشرائع و الأحكام و الأسباب (ص ۴۷ و ۶۵) خود نيز اشاره كرده است. در اسناد احاديث نيز شيخ صدوق، اطّلاعاتى آورده كه مى تواند در يافتن تاريخ تأليف كتاب كمك كند. در صفحه ۱۴۵ اين كتاب آمده است: «حدّثنا عبدالواحد بن محمّد بن عبدوس العطار بنيسابور سنة ۳۵۲» و در صفحه ۳۵۹ آن آمده: «حدّثنا أبو العباس محمّد بن ابراهيم بن اسحاق الطالقانى ـ رضى اللّه عنه ـ بالرى في رجب سنة ۳۴۹» و در صفحه ۲۷۵ آمده: «حدّثنا أبو احمد القاسم بن محمّد بن أحمد بن عبدويه السراج الزاهد الهمدانى بهمدان». شيخ صدوق از اين فرد، بعد از سفر حج، در راه بازگشت به رى در سال ۳۵۴ق، روايت كرده است. شيخ صدوق به واسطه ابوالحسين محمّد بن هارون زنجانى، به طريق اجازه به صورت كتابت از على بن عبدالعزيز، از ابو عبيد قاسم بن سلاّم هروى نقل روايت كرده است (ر. ك: معنى الأخبار، ص ۲۱۱، ۲۷۲، ۲۷۳، ۲۷۵، ۲۷۷، ۳۰۲، ۳۰۳، ۳۲۰، ۳۲۱ و ۳۲۶).

صفحه از 247