القرآن و التحريف ابن فضال است. ۱
يكى ديگر از ويژگى هاى آثار شيخ صدوق، امكان شناسايى هويت برخى راويان امامى است. به عنوان مثال، در ميان مشايخ صدوق، از فردى به نام جعفر بن محمّد بن مسرور، ياد شده است. آنچه كه در ميان رجال شناسان اماميه محلّ اختلاف است، هويت اين فرد است. ۲ نجاشى در ضمن معرّفى على بن محمّد بن جعفر بن موسى بن مسرور، اشاره كرده كه اين فرد، برادر ابن قولويه، جعفر بن محمّد بن جعفر بن موسى بن قولويه است. ۳ توضيح نجاشى در جايى ديگر، اين گمان را تأييد مى كند. او در شرح احوال عبداللّه بن عامر اشعرى نوشته است:
ابو محمّد عبداللّه بن عامر، شيخ از بزرگان شيعه و فردى ثقه است. او كتابى نوشته كه حسين بن عبيداللّه [غضائرى] و ديگران از جعفر بن محمّد بن قولويه از عمويش از وى روايت كرده اند. ۴
وجود رواياتى با سلسله سند جعفر بن محمّد بن مسرور از ابن عامر، احتمال يكى بودن جعفر بن مسرور و جعفر بن قولويه را تقويت مى كند.
عدم چاپ انتقادى آثار صدوق و لزوم انجام پذيرفتن اين كار با توجّه به نسخه هاى متعدّد آثار او، كار بايسته اى است كه به نظر مى رسد، بايد توسط مجموعه اى از افراد زبده، تحقّق يابد. يكى از ضرورى ترين كارهايى كه بايد درباره شيخ صدوق انجام شود، تهيه فهرست مشيخه وى با توجّه به اسناد موجود در كتاب وى است. نيز تصحيف نام ها در آثار متعدّد صدوق، يكى از دلايل لزوم انجام گرفتن اين كار است.
1.براى اين روايات ر. ك: الأمالى، ص ۱۰، ۱۷، ۶۳، ۶۴، ۷۳، ۱۲۹، ۲۲۲، ۵۵۸، ۶۱۱ ؛ التوحيد، ص ۲۲۹ ؛ معانى الأخبار، ص ۱۳، ۵۲، ۱۰۲، ۲۷۳ ـ ۲۷۴ ؛ همچنين شيخ صدوق، چهار روايت از كتاب ابن فضال به روايت محمّد بن ابراهيم بن احمد بن يونس معاذى، از ابن عقده به سلسله سند ابن فضال نقل كره است (ر. ك: التوحيد، ص ۱۶۲ ـ ۱۶۳). روايت بلندى را نيز از طريق محمّد بن بكران نقاش (زنده به سال ۳۴۵) در كوفه از ابن عقده به روايت ابن فضال آورده است (التوحيد، ص ۲۳۲ ـ ۲۳۴).
2.ر. ك: كتاب ماه دين، ش ۵۱، ۵۲، دى و بهمن ۱۳۸۰، ص ۶۹ ـ ۷۰: «شيخ صدوق چه هنگام به بغداد رفته است؟»، حسن انصارى قمى.
3.رجال النجاشى، ص ۲۶۲.
4.همان، ص ۲۱۸.
