نكاتی در باره اهمیت آثار شيخ صدوق - صفحه 207

بن تغلب نزد امام صادق(ع) رفتند و آن حضرت را در حالت حزن و گريه يافتند. حضرت در گريه و ماتم خود، از غيبت قائم(عج) سخن مى گفته است. حضرت در پاسخ به علّت اين ماتم، به ياران خود فرمود: «امروز در كتاب جفر نگريستم ؛ كتابى است جامع تمام علوم بلايا و منايا و رزايا و آنچه كه تا قيامت رخ خواهد داد. در آن كتاب، بر غيبت قائم خاندانمان و غيبت و طول عمرش و محنت مؤمنان زمان او و ترديدهاى آنان درباره طول غيبت او گم راه شدن جمع كثيرى از آنها، ۱ آگاهى يافتم».
سپس حضرت به بيان مشابهت هاى قائم با انبيا پرداخته است. اين بخش نيز حاوى آگاهى مهمّى از احوال شيعيان در دوره غيبت صغراست. در مقايسه شباهت ميان عيسى(ع) و قائم(عج)، گزارش اجمالى از عقايد شيعيان درباره قائم آمده است. متن عبارت، چنين است:
فان الأمة ستنكرها لطولها، فمن يهذى بانه لم يلد و قائل يقول أنه يعتدى إلى ثلاثة عشر و صاعداً و قائل يعصى اللّه ـ عزّوجلّ ـ بقوله ان روح القائم ينطق في هيكل غيره. ۲
اين عبارت كوتاه، ما را با برخى گرايش ها و اعتقادات جامعه اماميه در دوره غيبت صغرا، درباره غيبت آشنا مى كند. گروه هايى از جامعه اماميه، منكر تولّد حضرت بوده اند. برخى ديگر، از حلول روح حضرت در بدن شخص ديگرى سخن گفته اند. اين نكته با توجّه به متن يكى از توقعيات، نشانگر وجود شيعيان پيرو ابوالخطاب است.

1.«إرتداد أكثرهم عن دينهم». (كمال الدين و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۵۳ ؛ الغيبة، ص ۱۶۹). اين عبارت و تعبيرهاى مشابه در آثار دهه پايانى قرن چهارم مى تواند زمان تقريبى اين روايت را نشان دهد (ر. ك: مكتب در فرآيند تكامل، ص ۱۳۷).

2.كمال الدين و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۵ ـ ۳۵۴ ؛ الغيبة، ص ۱۷۰.

صفحه از 247