امامى، نجم الدين ابوسعيد محمّد بن حسن بن على بن صلت قمى، كه در بخارا اقامت گزيده بود، در قم خبر از مجادله بين خود و يكى از فلاسفه و منطقيان را در بخارا به شيخ صدوق داده است كه وى را در امر غيبت به ترديد افكنده بود. در پى ابراز اين ترديد، شيخ صدوق با نقل روايات و اخبار وارد شده در امر غيبت، ترديد وى را برطرف نمود. بعد از اين ماجرا بود كه شيخ صدوق به تأليف كتاب كمال الدين دست يازيد. ^۱ نظير چنين گفتگويى ميان شيخ صدوق و فردى در بغداد نيز رخ داده بود. آنچه كه در اين گفتگو مورد تأكيد قرار گرفته بود، طولانى شدن غيبت و برگشتن عدّه اى از عقيده به اماميه بوده است. ^۲
مهم ترين مراكز علمى شيعه در اين دوره، شهر رى و بغداد بوده است. اين دو شهر، تحت سلطه حكومت زيدى آل بويه بود و در بغداد، معتزله حضورى گسترده، داشتند كه اين دو گروه، در نقد آراى اماميه، آثارى به رشته تحرير درآورده اند. ^۳ درباره معتزله بغداد، تنها در كتاب كفاية الأثر خزّاز قمى آمده است. ^۴
شيخ صدوق براى رفع ترديد به وجود آمده، به اصول اماميه اشاره كرده، مى نويسد:
أن الأئمة(ع) قد أخبروا بغيبة(ع) و وصفوا كونها لشيعتهم فيما نقل عنهم و استحفظ في الصحف و دوَّن في الكتب المؤلفة من قبل أن تقع الغيبة بمئتى سنة أو أقل أو أكثر، فليس أحد من أتباع لأئمة(ع) إلاّ و قد ذكر ذلك في كثير من كتبه و