3. التنبيه في الإمامة، نوشته ابو سهل اسماعيل بن على نوبختى (م 311 ق).

شيخ صدوق، بخشى از پايان اين كتاب را نقل كرده است (ص 118 ـ 124). مهم ترين منابع براى پژوهش وضعيت جامعه شيعه در عصر غيبت صغرا و فعّاليت هاى نوّاب، نوشته هاى معروف به «توقيعات» است. قديم ترين گزارش درباره توقيعات، گفته ابو سهل نوبختى است. بنا به شواهد موجود در نوشته نوبختى، وى كتاب التنبيه في الإمامة، را حدود سال 288ق، نگاشته است. ^۱
نوبختى به ابو جعفر محمّد بن عثمان بن سعيد سمان عمرى به عنوان «باب امام» اشاره كرده، كه خود، دليل ديگرى بر آن است كه وى اثرش را در حيات ابو جعفر ـ كه در سال 304ق، در گذشته ـ نگاشته است. ^۲ نوبختى در مورد توقيعات مى نويسد:
و ديگر آن كه حسن بن على ـ كه بر وى سلام باد ـ گروهى را از پس خود نهاده

1.نوبختى در اشاره به ابو جعفر محمّد بن عثمان بن سعيد عمرى (م ۳۰۴ يا ۳۰۵ق) نوشته است: «وقد ذكر بعض الشيعة ممّن كان في خدمته الحسين بن على و أحد ثقاته، أنّ السبب بينه و بين ابن الحسن بن على متّصل و كان يخرج من كتبه و أمره و نهيه على يده إلى شيعته إلى أن توفّى و أوصى إلى رجل من الشيعة مستور، فقام مقامه في هذا الأمر» (كمال الدين، ج ۱، ص ۹۰). دو اشاره ديگرى نيز در اين رساله آمده است كه مى توان بر اساس آنها تاريخ تأليف آن را تشخيص داد. ابو سهل نوبختى در بخش ديگرى از رساله اش نوشته است: «و قد سألونا في هذه الغيبة و قالوا: إذا جاز أن يغيب الإمام ثلاثين سنة و ما أشبهها فما تنكرون من رفع عينه عن العالم» (همان، ج ۱، ص ۹۰). وى در جايى ديگر با ردّ مشابهت بين ادّعاى واقفيه با اماميه درباره وفات امام حسن عسكرى(ع) گفته است كه از زمان وفات امام موسى كاظم(ع)، بيش از ۱۰۵ سال مى گذرد (همان، ج ۱، ص ۹۳). آقاى غفّارى عبارت را نادرست و به «مئة و خمسين» تصحيح كرده اند كه درست آن «مئة و خمس» است. همچنين، ر. ك: مكتب در فرآيند تكامل، ص ۲۴۲. گفتنى است كه در اين كتاب (ص ۱۸۶) زمان نگارش رساله، ۲۸۵ق، ياد شده است.

2.در مورد زمان درگذشت ابوجعفر عمرى، ر. ك: الغيبة، الطوسى، ص ۳۶۶. در نقل ديگرى سال ۳۰۵ق، ذكر شده است.