است؛ همان گونه كه آيت اللّه مرعشى(ره) در مطلبى كه در آغاز آورديم، گفته است كه اين كتاب اولين بار در لكنهوى هند و بار دوم در نجف اشرف و بار سوم در تهران به چاپ رسيده است. در نتيجه، چاپى كه سيد آل بحرالعلوم از آن به اولين چاپ نام برده، در حقيقت، چاپ سوم بوده و چاپى كه خود او تحقيق كرده، چاپ چهارم است. همچنان كه چاپ پنجمى وجود دارد كه در حاشيه كتاب مرآة الكتب ثقه الاسلام تبريزى از آن ياد شده و آورده است: «معالم العلماء، ص 10، طُبِع فى بغداد سنة 1384». ۱
يعنى پس از چهار سال از چاپ مطبعه حيدريه نجف.
همچنين آقابزرگ تهرانى(ره) در الذريعة از كتابى به نام رجال ابن شهرآشوب نام مى برد و معتقد است كه غير از كتاب معالم العلماء است. ۲
تأملى در مقدمه
لازم است در مقدمه ابن شهرآشوب(ره) كمى تأمل كرد. او پس از ذكر نام كتابش و بيان اينكه تتمه اى است بر فهرست شيخ طوسى مى گويد:
غزالى چنين گفته است: «اولين كتابى كه در اسلام نگارش يافته، كتاب ابن جريج است در آثار، و حروف التفاسير از مجاهد، و عطاء در مكّه، سپس كتاب معمر بن راشد صنعانى در يمن، سپس كتاب المؤطّأ مالك بن انس در مدينه، سپس كتاب جامع سفيان ثورى»؛ اما واقعيت اين است كه اولين تصنيف، گردآورى قرآن كريم توسط اميرالمؤمنين(ع) است، سپس سلمان فارسى(رض)، سپس ابوذر غفارى ـ رحمه اللّه عليه ـ سپس أصبغ بن نباته و سپس عبيداللّه بن أبى رافع، سپس صحيفه كامله امام زين العابدين(ع) است.
أبو عبداللّه محمد بن محمد بن نعمان بغدادى معروف به شيخ مفيد ـ رضي
1.مرآة الكتب، ص ۳۵۶، چاپ كتاب خانه آيت اللّه مرعشى، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
2.الذريعة، ج ۱۰، ص ۸۶.
