طبيب : بپرس .

۰.امام عليه السلام :تصديق مى كنى كه تا دانه هليله در دل خاك نرود و هستىِ خود را از دست ندهد ، از آن ، درخت به وجود نمى آيد ؟

طبيب : درست مى فرماييد .

۰.امام عليه السلام :پس از اين كه هليله هستىِ خود را از دست داد، درختْ صد سال زندگى مى كند. بنابراين ، مدبّر و مربّى درخت در اين مدّت كيست ؟
چاره اى ندارى ، جز اين كه بگويى : آفريننده درخت؛ زيرا اگر باز بگويى : هليله، با فرض اين كه در مدّت مذكور هليله اى وجود ندارد ، منافات دارد .

طبيب : نه ، نمى گويم كه مدّبر درخت در اين مدّت، هليله است .

۰.امام عليه السلام :بنابراين ، به وجود خداوند به عنوان آفريدگار و سازنده پديده ها اعتراف مى كنى. آيا باز هم ترديد دارى ؟

طبيب : توقّف دارم .
امام كه مى دانست علت توقّف او حل نشدن مسئله «شناخت» است و طبيب ، تنها راه شناخت را حس مى پندارد و به همين جهت نمى تواند به وجود خدا اعتراف كند، با اين كه سابقاً توضيحات نسبتاً كافى در اين زمينه داده بود ، دوباره سخن را به مسئله شناخت كشاند :

۰.امام عليه السلام :بر خلاف آنچه تو مى پندارى [ كه عقل براى شناخت موجودات ، نيازمند به حس است ] ، من معتقدم كه حس، براى

واگر بگويى : خود را پيش از وجود پيدا كردن آفريده و تدبير نموده ، بطلان اين سخن و دروغ بودن آن نيازى به توضيح ندارد؛ زيرا هليله قبل از وجود ، چيزى نبوده تا بتواند خود را به وجود آورد .
تو چه طور به من ايراد مى گيرى كه مى گويم : «چيزى كه وجود داشته (خدا) ، چيزهايى را كه وجود نداشته اند ، به وجود آورده است»؛ ولى به سخن خودت ايراد نمى گيرى كه مى گويى : چيزى كه نيست (هليله قبل از وجود) ، چيزى را كه وجود ندارد ، به وجود مى آورد؟ فكر كن ، ببين عقيده كدام يك به حق نزديك تر است.

طبيب : عقيده شما .

۰.امام عليه السلام :بنابراين ، چه مانعى دارد كه با من هم عقيده شوى؟

طبيب : تا كنون برايم روشن شد كه موجودات مختلف و از جمله هليله طرّاح و سازنده خود نيستند؛ ولى اين مطلب به ذهنم رسيد كه درخت ، سازنده هليله است؛ زيرا هليله از آن بيرون مى آيد .

۰.امام عليه السلام :بنابراين ، درخت را كه ساخته؟

طبيب : هليله اى ديگر .

۰.امام عليه السلام :بالاخره چى ؟ رشته هليله ها و درخت هايى كه آنها را به وجود آورده ، دنبال مى كنيم تا به اوّلين درخت برسيم. يا بايد بگويى اوّلين درخت را خدا ساخته و يا بايد بگويى بى نهايت درخت و هليله وجود داشته است ، كه اگر صورت دوم را انتخاب كنى ، از تو سؤالى داريم .