۰.امام عليه السلام :در تمام اديان گذشته ، همواره يك اقليت كه احكام دين را خوب مى فهميدند و با فلسفه هر يك از مقرّرات دين آگاه بودند ، رهبرى مردم را از نظر مذهبى عهده دار مى شدند. در اسلام نيز چنين است ، و مانند وضع كنونى ، در آينده نيز اقليتى از مسلمانان دانشمند ، عهده دار رهبرى مردم از لحاظ دينى خواهند بود و من يقين دارم كه اين وضع تا روزى كه علمْ همگانى نشده است ، ادامه مى يابد .

همگانى شدن دانش

جابر : آيا ممكن است روزى بيايد كه علم ، همگانى شود ؟

۰.امام عليه السلام :روزى فرا مى رسد كه نوع بشر خواهد فهميد كه لازم است تمام مردم ، دانشمند شوند و وسائل فراهم خواهد نمود تا همه تحصيل كنند و دانش فرا بگيرند . ^۱

جابر : حتماً در آن روز ، تمام افراد بشر ، دانشمند خواهند بود ؟

۰.امام عليه السلام :نه؛ حتى در آن روز هم تمام مردم ، دانشمند نمى شوند؛ زيرا استعدادهاى افراد ، متفاوت است و هر چند وسائل فرا گرفتن دانش براى همه فراهم است، ولى باز گروهى به خاطر نداشتن استعداد، تحصيل را رها مى كنند و رشته اى ديگر پيش مى گيرند و لذا در هيچ دوره اى، وضعى پيش نخواهد آمد كه همه مردم بتوانند دانشمند شوند .
ولى با اين وصف، طبقه عوام به شكل امروز ، وجود نخواهد

مردم بگويد و براى اثبات هر حقيقت ، دليل نياورد؛ براى اين كه مردم نمى توانستند به مصلحت هر حقيقت دينى پى ببرند و امروز هم نمى توانند مصلحت تمام حقايق دين را بفهمند .
حتى اگر شخصى با ساده ترين بيان بخواهد با دليل، حقايق دينى را براى مردم اثبات كند، باز هم آنها مصلحت بعضى از حقايق را نمى فهمند .
اين است كه احكام دين براى عقيده مردم نازل مى شود ، نه براى عقل آنها ، مگر آنهايى كه داراى عقل هاى قوى هستند و مى توانند مصلحت احكام دين را با عقل خود بفهمند .
مسائل حكمت با عقل انسانى سر و كار دارد و مسائل دين ، با ايمان مردم، و در ميان مسلمانان ، افراد دانشمند در اثر رشد فكرى ـ كه ناشى از علم است ـ مى توانند به فلسفه احكام اسلام پى ببرند؛ ولى براى ديگران همان ايمان ، كافى است .
هر توضيحى درباره فلسفه احكام براى عوام بى فايده است؛ زيرا كسى توضيح علمى را مى فهمد كه اگر دانشمند نيست ، لااقل مقدمات علم را طى كرده باشد .

جابر : من افسوس مى خورم كه چرا توده مردم به فلسفه احكام و مفهوم وسيع كلام خدا پى نمى برند و فكر مى كنم كه اگر آنها به اين نكاتْ آگاه گردند ، دين خداوند خيلى بيشتر از امروز، رواج خواهد يافت .