چهار . شيوه تدوين و تنظيم فهرستگان
براى استفاده بهينه از اين كتاب ، توجه به نكات زير ، ضرورى است:
1 . در اين كتاب ، فقط نسخههاى خطّى كتابهاى حديثى موجود در كتابخانههاى ايران ، كه داراى فهرستنامه بودهاند ذكر شده است و كتابخانههاى خارج از ايران ، پس از اين ، انشاءاللّه ـ جداگانه معرفى خواهند شد .
2 . اطلاعات مندرج ، از فهرستنامههاى نسخ خطّىاى كه تا پايان سال 1380 شمسى منتشر شدهاند ، اخذ شده است و نسخههاى خطّى موجود در فهرستنامههاى منتشر شده پس از سال 1380 ، در پايان مجلدات كتاب ، تحت عنوان «مستدركات» ، ذكر خواهند شد .
3 . تعدادى از فهرستنامههاى مورد استفاده (حدود سى فهرستنامه) ، با آنكه تا كنون منتشر نشدهاند، با لطف مؤلفان آنها در فهرستگان ، مورد استفاده قرار گرفتند . اين فهرستنامهها، در فهرست مآخذ (كه در جلد اول فهرستگان پس از مقدمه آمده است) با عنوان «مخطوط» مشخص شدهاند .
4 . عناوين كتابها ، ابتدا به ترتيب موضوعى و سپس در هر موضوع به ترتيب الفبايى نام كتابها تنظيم شدهاند .
5 . در مواردى كه عنوان كتاب در فهرستنامهاى اشتباه ذكر شده بود ، در فهرستگان ، آن كتاب را در ذيل عنوان صحيحش ذكر كرديم و عنوان ذكر شده در فهرستنامه را در بخش «نسخهشناسى» تحت عنوان «عنوان معرّفى» آورديم .
شايان ذكر است كه اشتباهاتى كه در فهرستنامهها رخ داده و در فهرستگانْ تصحيح گرديدهاند ، به قدرى فراواناند كه شايد اگر جداگانه ذكر مىشدند ، يك جلد را به خود اختصاص مىدادند . براى نمونه ، كهنترين نسخه از كتابهاى : المناقب خوارزمى ، الطُّرف ابن طاووس والعمدةى ابن بِطْريق ، در فهرستگان ، براى اولين بار ، ياد مىشود و اين نسخهها در فهرستنامهها با عنوانهاى ديگرى و مجهول المؤلف معرفى شدهاند .
6 . در مواردى كه عنوانِ ذكر شده در فهرستنامهاى به دليلى تغيير داده شد ، عنوان اوّليه را ذيل «عنوان معرّفى» آورديم .
7 . اطلاعات نسخهشناسى ، به ترتيب تاريخ تحرير نسخه ، از كهنترين نسخه شروع و به نُسخ جديد ، ختم مىشود .
8 . نسخههايى كه تاريخ تحرير ندارند ، پس از نسخههاى تاريخدار ذكر شدهاند و بايد توجه نمود كه در مواردى شايد اهميت اين نسخهها از نسخههاى كهن تاريخدار نيز بيشتر باشد و تعيين ميزان اعتبار آنها مستلزم مراجعه به نسخه و بررسى دقيق آن است .
9 . در مواردى كه نسخهاى عكسى و يا ميكروفيلم بوده است ، اگر مشخصات نسخه اصل در دست بوده ، ابتدا مشخصات نسخه اصل و سپس مشخصات نسخه عكسى يا ميكروفيلم تحت عنوان «سابقه» درج شده است . به همين دليل ، در مواردى كه اصل نسخه متعلّق به كتابخانهاى در خارج از ايران بوده ، ابتدا مشخصات نسخه خارجْ ذكر شده است . بديهى است در مواردى كه يك نسخه چندين عكس يا ميكروفيلم داشته ، مشخصات تمام عكسها و ميكروفيلمها تحت عنوان «سابقه» در ذيل نسخه اصل آمده است
10 . در موارد متعدّدى يك نسخه قبلاً در كتابخانهاى بوده و در فهرست آن كتابخانه معرّفى شده و بعدا به كتابخانه ديگرى منتقل و در فهرست آن كتابخانه نيز معرّفى شده است . در اينگونه موارد ، اگر دقيقا مشخص بوده كه الآن نسخه در چه كتابخانهاى است ، ابتدا مشخصات آن كتابخانه آمده و سپس نام كتابخانه قبلى و شماره نسخه در آن كتابخانه در ذيل عنوان «سابقه» ذكر شده است؛ ولى اگر مشخص نبوده كه نسخه در كدام كتابخانه است ، ناچار ، نسخه دو بار و در ذيل نام هر دو كتابخانه ذكر شده است .
11 . فوايد متفرقه حديثىاى كه در فهرستنامهها با عنوانهاى مختلفْ ذكر شدهاند، تا حدّ امكان ، در ذيل عنوانهايى نظير «احاديث ، الأحاديث حديث ، روايات ، خبر و...» ذكر شدهاند و اطلاعات كتابشناسى نسخههاى در آنها نيز در ذيل هر نسخه درج شده است .
شايان ذكر است كه اين نسخهها و عنوانها نياز به بررسى بيشتر و مراجعه به نسخه دارند و در مواردى شايد كتاب مستقلى باشند كه بر اثر افتادگى آغاز و انجام نسخه ، در فهرستنامهها با نام مجموعه حديثى معرفى شدهاند .
12 . عنوانهاى ذكر شده ، در فهرستگان لزوما وجود كتابى با اين نام را اثبات نمىكنند؛ بلكه در موارد متعدّدى يك صفحه يا يك برگ با عنوان مستقل معرفى شده است . تشخيص اينكه عنوان معرّفى شده كتاب مستقلّى است ، در اغلب موارد ، از همان عنوان ، معلوم است و در مواردى نيز ـ به دليل ناقص بودن اطلاعات ذكر شده در فهرستنامهها ـ جز با مراجعه به اصل نسخه مقدور نيست .
13 . در مواردى كه نسخه كتابْ منحصر بوده ، تمامى اطلاعات ذكر شده در فهرستنامهها (در صورت لزوم ، عين عبارات آنها) ذكر شده است .
14 . در مواردى نيز كه نسخه كتاب ، منحصر و عبارات فهرستنامهها مبهم و ناكافى بوده ، براى اينكه محقّق از هر مراجعه ديگرى مستغنى باشد ، عين عبارات فهرستنامهها درج شده است .
15 . مواردى كه مؤلف كتاب ، معلوم نبوده با عبارت «از : مؤلف ناشناخته» مشخص شده است و مواردى كه در مؤلف كتاب ، ترديد وجود داشته ، عبارت «گويا از :» اين مطلب را نشان داده است .
16 . كتابهايى كه تأليف آنها به ائمه عليهمالسلام نسبت داده شده ، با عبارت «منسوب به :» ياد شدهاند .
17 . در مواردى كه عنوانِ معرفى شده ، عنوانى بوده كه مؤلفى براى آن نمىتوان ذكر كرد ، مانند : حديث معرفتى بالنورانية ، حديث على عليهالسلام ، حديث امام صادق عليهالسلامو... ، جاى مؤلف ، خالى مانده و مؤلفى براى آن ، ذكر نشده است .
18 . مشخصات چاپ كتاب ، فقط در مواردى ذكر شده كه نيازْ تشخيص داده شده است . بنابراين ، در كتابهاى مشهور و مواردى كه يك كتاب ، چاپهاى متعدّد داشته ، مشخصات چاپ ، ذكر نشده ، يا به ذكر مورد مهم ، اكتفا شده است .
پنج . شُكرگزارى و قدردانى
بى شك ، تدوين چنين اثرى ، بدون فراهم آمدن زمينههاى علمى و امكانات مالى به هيچ وجه ، ميسر نبود. پس به پيشگاه خداى متعال ، سجده شكر مىآرم كه اين زمينهها را به نحو احسن واكمل ، براى اين سر تا پا تقصير ، فراهم آورد . از جمله اين موارد شكر ، آشنايىام با سرور گرامى و دانشمند ، آقاى مهدى مهريزى است ، كه حاصل آن ، تا كنون ، ميراث حديث شيعه و اين فهرستگان بوده است و به مساعدت همايشان بود كه زمينه اجراى طرح گسترده «فهرستگان» در مركز تحقيقات دار الحديث فراهم آمد . پس از آن ، خداى تعالى دوستانى را ارزانى
داشت كه در مدّت طولانى تحقيق (حدود هفت سال) همكار اين تحقيق بودند و با علاقه و تدبّر و بدون داشتن توقّعات مادّى ، ايامى از عمرشان را در به سامان رساندن اين اثر ، صرف نمودند . كه نامشان (علاوه بر همكارانى كه قبلاً ذكر گرديده) عبارتند از :
محمّد ترابيان فردوسى، سيد جعفر اشكورى، سيد محمّد حسين حكيم، محمّد كاظم رحمتى، محمّد قنبرى ، حسين گودرزى ، احمد مفيد و على رضا هزار .
و در نهايت ، فرصت و سلامتى كه حق عَزَّ شأنه ـ براى اين حقير و دوستان در اين مدّت ، فراهم نمود . پس اين نوشته را با ستايش و سپاس به درگاه او به پايان مىبرم و از درگاهش مسئلت دارم كه توفيق دهد تا همه تلاشهاى به كار رفته در خلق اين اثر ، زمينهاى براى نشر و رونق هر چه بيشتر و روزافزونتر تعاليم تابناك پيشوايان معصوم عليهمالسلامباشد . آمين ، يا رب العالمين!
لك الحمد يا ذا الجود والمجد والعُلىتباركتَ تُعطى مَن تشاءُ وتَمنَعُ
وآخر دعوانا أن الحمدللّه ربِّ العالمين
قم / على صدرايى خويى
بيست محرم الحرام 1423 ق
دوازده اسفند 1383 ش
2422 . قم، گلپايگانى : 71/21/4151، از آغاز افتادگى دارد، آغاز : بر او بگذرد و اجرش باطل شود و فرموده هر كس از جمله خلق قطع اميد كند و طمع برگيرد و توكل و اعتماد بر من كند و پناه به من آورد و در اين امر نيتش صادق، شكسته نستعليق، سيد اسماعيل بن مير محمد تقى (ميرزا كوچك دستجردى الاصل كشميرى المسكن)، 14 ربيع الثانى 1272ق، رساله اول مجموعه، 15برگ [فهرست گلپايگانى، جديد].
490 . آداب و سنن(فارسى)
از : مؤلف ناشناخته
رساله مختصرى است در آداب و سنن كه مؤلف از احاديث پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآلهو ائمه عليهمالسلام بدون ذكر سند و مأخذ به فارسى ترجمه نموده است.
آغاز : الحمد للّه رب العالمين و درود و صلاة ناميات زاكيات بر قبر پر فتوح حضرت رسالت پناه.
نسخهها :
2423 . قم، مدرسه حجازيها : 49/60/9109، از انجام ناتمام مانده است، آغاز : برابر نمونه، نستعليق، بدون نام كاتب، بدون تاريخ كتابت، رساله اول مجموعه، 28برگ، 14 تا 18 سطر [فهرست مدرسه حجازيها].
491 . آل محمد صلىاللهعليهوآله(عربى)
از : حسامالدين مردى جراحى خلوتى (قرن 13 ق)
مؤلف در اين كتاب، 2337 حديث منقول از پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله را كه در فضايل و مناقب آن حضرت و اهل بيت طاهرينش عليهمالسلام در كتابهاى اهل سنت روايت شده، با ذكر مصادر و به ترتيب حروف آغاز احاديث جمعآورى نموده است.
آغاز : الحمد للّه رب العالمين ... أما بعد الباب الأول فى ما جاء فى فضلهم مجتمعهم أهل بيت رسول اللّه يعنى أولاً بالذات.
نسخهها :
2424 . قم، سيد احمد اشكورى : بدون شماره، نسخ، حسامالدين مردى جراحى خلوتى (مؤلف)، قرن 13ق، «695ص» 348برگ، سابقه : كتابخانه مركز احياء ميراث اسلامى : عكس 343 [فهرست عكسى مركز احياء : 1/404].
