الدين على ابن حسن نظام الدين گيلانى است ، چه آن شرح در 1036 ق به انجام رسيده وگزيده اى از شرح ابن ميثم و به عربى است .
آغاز: بسمله بعد از حمد خداوند جهان و درود بر پيغمبر آخر الزمان بنده على موسوم به حكيم صوفى را به جهت ذلت روز معاد اين سعادت دست داد كه خطب و مكتوبات... اميرالمؤمنين على بن ابى طالب را كه به اميران شهرهاى خود و شريران خود نوشته و سيد رضى الدين در كتاب نهج البلاغه جمع كرده بفارسى مترجم گردد... افتتاح به خطبه اول كتاب كرده شد .. . رباعى:
يا رب چو از اين گريوه بالا برسم از خود رسته به حق تعالى برسم
سيل دريا مرا از اين جو ببردتا من ز على به رب اعلى برسم
انجام: اين است آنچه توفيق توضيح در او يافت و باللّه التوفيق .
نسخه ها:
10898 . تهران ، مجلس سنا: 756 ، آغاز برابر نمونه ، نسخ و نستعليق ، بدون نام كاتب ، 11 ربيع الثانى 1004ق ، 567 برگ ، 17 سطر ، سابقه: تهران ، حسين مفتاح: 120 [فهرست مجلس سنا: 2/53 ؛ نشريه نسخه هاى خطى: 7/187].
1956 . شرح نهج البلاغة(عربى)
از: محمد (زنده در 1225 ق)
ترجمه تحت اللفظى و شرح بسيار مختصر توضيحى است بر كتاب نهج البلاغه ، تقديم شده به فتحعلى شاه قاجار كه نيمه اول آن در غره رمضان 1225 ق به پايان رسيده است . متأسفانه نام كامل مؤلف - در تنها نسخه موجود از اين شرح - از بين رفته است .
آغاز: ... مخصوص پروردگارى است كه مستور است از غايت ظهور .. . توحد در ذات بيرون است .
نسخه ها:
10899 . قم ، مرعشى: 4966 ، آغاز: برابر نمونه ، ترجمه نستعليق و متن نسخ معرب ، محمد تقى بن... ، 1245ق ، 258 برگ [فهرست مرعشى: 13/164].
