عمر شريفشان .

در رفع شبهات شهادت قاسم بن حسن عليه‏السلام

و چون در اين روح و ريحان شرح حالات فرزندان امام حسن عليه‏السلام است گويا شايسته باشد داعى اطاله لسان كند و بعضى از شبهات شهادت حضرت قاسم بن حسن عليه‏السلام را ياد نمايد و رفع هر يك از آن شبهات را از آنچه مكنون خاطر و مفهوم ما فى الضمير است بنويسد ، شايد براى جمعى مفيد و آنچه دانسته‏ام از راه تسديد و تأييد باشد .
اما شبهه اولى : جماعتى از اهل مقتل و منبر على بن الحسين على اكبر مقتول را اول شهداء مى‏دانند و تمسّك جسته‏اند به فقره زيارت مذكوره : « السَّلامُ عَلَيْكَ يا أوَّلَ قَتيلٍ مِنْ نَسْلِ خَيْرِ سَليلٍ »^۱ ، و مراد از خير سليل بنى هاشم است .
و بعضى گفته‏اند : مراد [ از ] خير سليل بنى فاطمه است .
و جمعى قليل على اكبر را آخر شهداء بنى هاشم دانسته‏اند ، و نظرشان به ظواهر بعضى از اخبار مصيبت است .
و جمعى ديگر مانند مرحوم شيخ آخرين از شهدا را از بنى هاشم و اصحاب حضرت ابوالفضل عباس بن على عليهماالسلام دانسته‏اند .
و مرحوم سيّد ابن طاوس نيز در « لهوف » شهادت حضرت عباس عليه‏السلام را بعد از شهادت تمام شهداء ذكر فرموده است .
و ابى مخنف شهادت آن جناب را در روز تاسوعا دانسته ، و بر خلاف مشهور گفته است : جناب سيد سعيد شهيد ، نعش برادر بزرگوارش را به درب خيام حرم آورد .
و برخى از اهل تتبّع و فحول از قدماء متبحّرين قاسم بن حسن عليه‏السلام را آخر شهيد از شهداء يوم الطفّ فهميده‏اند ، و روايت كتاب « امالى » ^۲ صراحت و دلالت بر اين مى‏نمايد ،

عاشر « بحار الأنوار » ^۱ فرموده است : ثُمَّ خَرَجَ عَبْدُاللّه‏ِ بْنِ الحَسَنِ الَّذى ذَكَرْناهُ أوَّلاً ـ وَهُوَ الأصَحُّ ـ انَّهُ بَرَزَ بَعْد القاسِمِ وَهُوَ يَقُول :


إنْ تُنْكِرُونى فَأَنَا بْنُ حَيْدَرهضَرْغامُ آجامٍ وَلَيْثٌ قَسْوَرَه
عَلَى الأعادى مِثْلُ ريحٍ صَرْصَرَه
فَقَتَلَ أرْبَعَةَ عَشَرَ رَجُلاً ، ثُمَّ قَتَلَهُ هانى بن شَيْثٍ الحَضْرَمىّ ^۲ فاسْوَدَّ وَجْهُهُ .
پس از بيان مرحوم شيخ و مرحوم ابن شهر آشوب و مرحوم مجلسى مطابق فرمايش امام عليه‏السلام معلوم مى‏شود عبداللّه‏ غير قاسم است .
و سيّد ابن طاوس عليه الرحمة فرمود : وَخَرَجَ غُلامٌ كأنَّ وَجْهَهُ شُقَّةُ قَمَرٍ فَجَعَلَ يُقاتِلُ . . إلى آخره ^۳ ، وتعيين اسم ننمود .
و سبط ابن جوزى در « مناقب » خود گفته است : وَالقاسِمُ وَأبُوبكرٍ وَعَبْدُاللّه‏ِ قُتِلُوا مَعَ الحُسَيْن عليه‏السلام يَومَ الطَّفِّ ، وَاُمُّهُمْ أُمُّ وَلَدٍ . وَقيلَ : اسْمُ امِّهِمْ نَفيلةَ الَّتى قالَ عَبْدُاللّه‏ِ بن الحَسَنِ لِلسَفّاحِ : يَبْنى قُصُوراً نَفْعُها لِبَنى نَفِيلةَ ^۴ .
پس قدر متيقّن از اقوال علماء نسّابه و قدماء از اهل اطّلاع ومقاتل آن است : سه نفر از اولاد امام حسن عليه‏السلام ـ يعنى ابابكر و قاسم و عبداللّه‏ ـ در كربلاء به درجه شهادت فائز شدند و آن را عقبى نبود و نماند .
و از قول أبى مخنف معلوم است احمد بزرگتر از قاسم بوده است چنانكه قاسم از عبداللّه‏ ، وليكن از ترتيب فقره زيارت و تقدم اسم عبداللّه‏ بر قاسم ظاهر مى‏شود ترتيب