در مختصرى از حال حسين بن على شهيد فخ به امر هادى باللّه‏

و پسر على حسين است در فخ كه اسم مكانى است ، و شش ميل تا مكّه معظّمه مسافت دارد با جمعى از سادات شهيد شد .
و به روايت مسعودى حسن بن عبداللّه‏ محض نيز با ايشان شهادت يافت ، و شهادت شهداء فخ فظيع و موجع است بلكه مروى است بعد از شهادت جناب حسين بن على عليه‏السلاممصيبتى بزرگتر از آن نبوده ، و شهادت ايشان بعد از قتل محمد و ابراهيم است به امر هادى كه موسى بن محمد نام داشت ، در سال يكصدو شصت و نه ، و مباشر قتل ايشان موسى بن عيسى بود .
و عجب است هادى براى اقدام موسى بدين عمل بر او خشم كرد و اموالش را تصرّف نمود ، و چون رؤوس مطهّره ايشان را با اسراى سادات به محضر او آوردند بسيار گريه كرد ، و هر آنكه استبشار نمود و به قتل حسين بشارت داد از وى منزجر گشت .
و به روايت مسعودى ^۱ گفت : اَتَيْتُمُونى مُسْتَبشرينَ كَأَنَّكُمْ اَتَيتُمُونى برأسِ رَجُلٍ منِ التّركِ اَوِ الدّيْلَم ! إنّه رأسُ رَجُلٍ مِنْ عترةِ رَسُولِ اللّه‏ (ص) . ألا إنّ اَقَلَّ جزاكُم عِندى اَلاّ اُثيبَكُم شيئاً ، يعنى : به سوى من آمده‏ايد و مرا مژده مى‏دهيد گويا شما براى من سر مردى از ترك و ديلم آورديد ! اين سر مردى از اولاد پيغمبر (ص) است ، كمترين جزاء شما در نزد من آن است كه به شما جزاء وصله‏اى ندهم .
و براى حسين بن على ، عابد مذكور ، مرثيه‏ها گفته ، چند بيتى از كتاب « مروج الذّهب » ^۲ خاطر دارم بنويسم :


فَلاَبكِيَنَّ على الحُسَينِبِعولةٍ وَعَلى الحَسَن
وَعَلى ابن عاتِكَة الّذىاَبْقَوْه لَيْسَ له كَفَن
تَرَكُوا بِفَخّ غُدوةًفى غيرِ منزِلهِ الوَطن
كانوا كِراماً قَتَلُوالا طائِشين ولا جَبَن
غَسَلوا المَذَلَّةَ عَنهُمُوَعَنِ الثِّيابِ مِنَ الدَرَن^۳
هذى العِباد بِجَدّهِمفَلَهُم عَلى النّاسِ السُّنَن^۴
يعنى : گريه مى‏كنم بر تو اى حسين و بر حسن به سوزش دل و فرياد ، و بر پسر عاتكه كه او را بدون كفن بر روى خاك انداختند و گذاردند بدن وى را در وقت صبح به زمين فخّ در وقتى كه از وطن خود دور و مهجور بود ، چه بسيار بزرگان از سادات شهيد شدند كه ايشان را ترس و خوفى نبود ، و آن بزرگواران ذلّت و خوارى را از خودشان شستند مانند شستن چرك و پليدى را از جامه‏ها ، و آنها بندگانى بودند كه جدّ ايشان را بر مردمان منّتها بوده است .
و دعبل بن خزاعى شاعر آل عصمت در قصيده معروفه‏اش فرمود :


قُبورٌ بكوفان وأخرى بطَيبةٍوأخرى بفخٍّ نالَها صَلوَاتٍ^۵

و اين چهار تن كه فرزندان عبداللّه‏ محض‏اند به واسطه بسيارى بزرگوارى در ذيل سلسله نسب حسن مثنى به مقدار اطّلاعى كه داعى داشت اشاره‏اى از حالاتشان نمود تا از رشته نسب زيد بن حسن كه جدّ أمْجَدِ حضرت عبدالعظيم است خواننده را اطّلاع و آگاهى پيدا شود ، و ارتباط و اتّصال سلسلتين را به نحو اوفى بداند ، و ديگر تنزّل از اين حد و تخطّى از اين خط باعث تزلزل خيال و موجب تسلسل است الى يوم المآل .

[ در حال موسى بن عبداللّه‏ معروف به جون ]

ليكن از اولاد عبداللّه‏ محض بعد از اين چهار نفر فرزندى كه معروف باشد جز موسى الجون بن عبداللّه‏ محض نيست و كُنيه وى ابوالحسن است ، و بعضى ابو عبداللّه‏ دانسته‏اند و نسل وى از دو نفر است : عبداللّه‏ كه معروف به شيخ صالح بود و او را نيز رضا خواندند ، و در زمانى كه حضرت رضا عليه‏السلام به نزد مأمون آمد زياده از حد طلب از عبداللّه‏ مى‏نمود تا با وى بيعت كند . عبداللّه‏ بگريخت و در ميان اعراب پنهان شد تا آنكه وفات كرد .
و يك نفر ديگر از اولاد موسى ، ابراهيم است و نسل او از يوسف كه ملقّب به اجصر بود بماند .
و از برادران حسن مثنى ابراهيم غمر ابو اسماعيل است ، در كوفه رحل اقامت انداخت ، شصت و نه سال عمر كرد . عاقبت در حبس منصور وفات كرد ، و جماعتى از سادات منسوب به وى‏اند .
يكى از برادران حسن مثنى جعفر است ، هفتاد سالى از عمرش گذشت . فصيح و بليغ و چرب زبان بود و خطيب خوش بيان ، در حبس منصور وفات كرد .
و از برادران عبداللّه‏ محض حسن مثلث است ، يعنى حسن بن حسن بن حسن بن على بن ابى طالب عليه‏السلام كه مادرش فاطمه بنت الحسين عليه‏السلاماست ، و با عبداللّه‏ و ابراهيم از يك مادرند . آن جناب در حبس منصور نيز رحلت فرمود .
و وى را پسرى بود على مشهور به زاهد و معروف به عابد .