و حديث به معنى كلام هم آمده است كما قال اللّه‏ تعالى : « وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِىُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثاً »^۱ . ملخّص مراد آن است : در وقتى كه حضرت رسول صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به پنهانى فرمود به بعضى از زنهاى خودش كلامى را .
و جمع حديث احاديث است ، و در قرآن حق تعالى فرموده است : « وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ »^۲ يعنى معانى آيات و اخبار و احاديث كريمه را خداوند به تو تعليم فرمود ، و آيه « وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ »^۳ اشاعه و اظهار نعمت عامّه است كه شامل هر چيز مى‏شود حتى تعليم قرآن و شرايع احكام و نشر مسائل حلال و حرام ، واشاعه اين نعمت كبرى و موهبت عظمى امرى است بزرگ ، و شعار انبياء و مرسلين ، و از لوازم تبليغ و ابلاغ احكام نبيّين .
امّا معنى اصطلاحى كه شايع بين علماء و اصوليّين است و مرحوم ميرزا در « قوانين » ^۴ فرمود : الحديث ما يَحكى عَن قولِ المَعصُومِ أو فِعْلِهِ اَوْ تَقْريره ، يعنى : حديث آن است حكايت از قول يا فعل يا تقرير معصوم نمايد .
و در اين عصر و اعصار سابقه در نزد شيعه اثناعشريّه و فرقه حقّه حديث آن را گويند كه منتهى به رسول صلى‏الله‏عليه‏و‏آلهگردد از طريق عصمت و طهارت نه آن طريقى كه اهل سنّت و جماعت قائل شده‏اند ، بعبارةٍ اخرى : حديث آن است كه منصُوص از معصوم بوده باشد و حكايت از كردار و گفتار و رفتار او كند .

در فرق بين «حديث» و «خبر» و معانى هر يك

و خبر را بعضى مرادف با حديث دانسته‏اند ، و برخى مقابل با انشاء مطلقاً يافته‏اند ،

و معرفت به حال رجال از رُوات هم علمى است شريف ، و ايضاً لقب سيادت كه از براى هر سيّدى مُصطلح شده است بر بعضى معنى آن مخفى است مانند معنى شريف ، و امتياز اين لفظ را با سيّد نداده‏اند ، و در اين كتاب بيان هر يك لازم بود ، لهذا براى توضيح معانى آنها و شناسائى مقامات عاليه حضرت عبدالعظيم عليه‏السلام سه فقره از اوصاف شريفه و القاب كريمه حضرت عبدالعظيم كه زائرين در زيارت نامه‏ها كه مأخوذ از اقوال ائمّه هدى عليهم‏السلاماست مى‏خوانند در ذيل اسم و كنيه معظمه آن بزرگوار بيان مى‏نمايد تا زائرين در زمان زيارت كردن بدانند مزور ايشان كيست و جلالت و فخامت قدر او چيست ، و از مطالب ماضيه و مراتب آتيه هم بصير و خبير بوده باشند :
فقره اولى : اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا المُحدَّثُ العَليمُ .
فقره ثانيه : اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا السيِّدُ الكَريمُ .
فقره ثالثه : اَلسَّلام عَلَيْكَ اَيُّهَا الشَّخْصُ الشَّريفُ .

امّا فقره اولى : السلام عليك ايها المحدث العليم

در معنى «حديث» و «محدّث» و «عليم» است

پس مخفى نماند كه : «محدّث» به كسر دال اسم فاعل است ، و به فتح ، اسم مفعول ، و تحديث مصدر آن است . وفى الحديث : « التّحديث بنعمةِ اللّه‏ِ شُكرٌ ، وَتَركُهُ كُفرٌ »^۱ .
و« حديث » بر وزن فعيل به معنى تجدّد است چنانكه در « مجمع البحرين » ^۲ فرمود : سُمِّى الحَديثُ حَديثاً لتجّددُهِ وَحُدُوثِهِ شَيئاً فشيئاً ، چون تازه به تازه مى‏آيد از اين جهت او را حديث خوانند .