دوّم : به معنى طريقه است ، چنانكه حق سبحانه و تعالى فرمودند : « لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِىَ دِينِ » ¹ ، يعنى : از براى شماست طريقه شما و از براى من است طريقه من .
سيم : به معنى جزاء است ، چنانكه حق تعالى فرمود : « مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ » ² .
و ايضاً فرمود : « يُوَفِّيهِمُ اللّهُ دِينَهُم » ³ .
و ايضاً فرمود : « وَإِنَّ الدِّينَ لَوَاقِعٌ » ⁴ .
چهارم : به معنى طاعت است ، چنانكه حق تبارك و تعالى فرمود : « وَلاَ يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ » ⁵ ، يعنى : دين حق را اطاعت نمى نمايند .
پنجم : به معنى توحيد است ، چنانكه حق تعالى فرمود : « أَلاَ للّهِِ الدِّينُ الْخَالِصُ » ⁶ .
و در اين كلمه شريفه جميع معانى مختّصه جمع است .
ششم : به معنى حساب است ، چنانكه حضرت احديّت جلّ برهانه فرمود : « ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ » ⁷ .
هفتم : به معنى حكم اللّه است ، چنانكه خداوند مجيد فرمود : « وَلاَ تَأْخُذْكُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِى دِينِ اللّهَ » ⁸ يعنى : محبّت والدين موجب تعطيل حكم اللّه و امر حق نشود .
به عبارت ديگر عرض مى نمايم : خداوند عالميان راهى به سوى تقرّب به خود قرار داده است ، و اسم آن را دين نهاده چنانكه حق تعالى فرموده است : « شَرَعَ لَكُم مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحاً وَالَّذِى أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلاَ

چهارم : شريعت .
پنجم : سنّت .
ششم : منهاج .
هفتم : ايمان .
هشتم : اسلام است .
و بدان كه از براى هر يك از اين عبارات ، معنى مخصوصى و بيان جامعى است كه راجع به سلوك و سير الى اللّه و مشى الى رضاء اللّه است ، و در هر يك از اين كلمات و عبارات بر حسب مورد و استعمال ، جهت جامعه اى است كه شرع اقدس و نبىّ مقدّس از هر كس بخصوصه خواسته است و خلاف آن جائز نيست .

در شرح معنى «دين» است و معانى مختلفه آن از آيات كريمه

امّا دين جمع آن اديان است ، و در تعريف دين مى گويند : هوالشَّريعَةُ الصّادِرَةُ بِوَاسِطَةِ الرُّسُل .
و در كتاب « مجمع البحرين » ^۱ است : هو وَضعٌ الهى لاُِولىِ الاَلبابِ يَتَناوَلُ الاُصُولَ وَالفُرُوعَ ، يعنى : دين وضع و طرزى است كه از خداوند سبحان به واسطه پيغمبران بر بندگان كه صاحبان عقل و شعورند از اصُول و فروع فرض و حتم شده است كه اگر به جاى آورند نجات يابند از عقوبات روز قيامت كه روز جزا و اجر است .
و دين در آيات و روايات به معانى كثيره اراده شده است :
اوّل : به معنى اسلام است ، چنانكه حق تعالى فرمود : « إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللّهِ الاْءِسْلاَمُ »^۲ .
و ميت هم در قبر مى گويد : و الاسلام دينى .