« كُنُوز » جمع كنز است ، و « مفاتح » جمع « مفتاح » ، و آن كليد است ، و « تنوء » از « نَوء » مشتق است و آن به معنى گرانى و سنگينى است ، و « مقوين » صاحبان زور ، يعنى : كجاست گنجهائى كه كليدهاى كران آنها را صاحبان قوّت و زور برمى داشتند ؟ !



اينَ العَبيدُ التى ارصَدتَهم عَدَدااين الحَديد واَينَ البيضُ والاَسَلُ^۱
« ارصاد » مصدر « الرصد » است ، و « رَصَد » نگاهبانى راه است ، و « حديد » تيغ تيز ، و « اَسَل » ـ به فتح ـ نيزه است ، و « بيض » جمع « ابيض » است ، و آن شمشير و خوذه ^۲ است يعنى : كجا هستند بندگانى كه نگاهبان راهها بودند و به شمار مى آوردى ؟ ! و كجاست تيغ تيز و كلاهخود و نيزه خون ريز ؟ !



اين الفوارس والغِلمان ما صَنعوااين الصوارم والخطيّةُ الذُّبُل
« فوارس » سوارها صوارم شمشيرهاى برنده و ذبل بضمتين جمع ذابل است مراد نيزه باريك است ، يعنى : كجاست سوارها و غلامها از آنچه كردند ؟ ! و كجاست شمشيرهاى برنده و نيزه هاى باريك تيز ؟ !
اين الكفاة الم يكفوا خليفَتَهُملما راَوهُ صَريعاً وهُو يَبتَهِلُ
يعنى : كسانى كه از پادشاه كفايت كارها مى كردند اكنون چه شده است ؟ ! افتاده و تضرّع مى نمايد و كسى از او كفايت نمى كند وى را و نگرانند .



اين الكُفاةُ التى ماجُوا لما غَضبُوااين الحُماة التى تُحمى بها الدول
« كماة » جمع است و « كمّى » شجاعى است كه خود را در سلاح پنهان مى كند و بر او نگرانند ، و « ماجوا » از « موج » است ، يعنى : شجاعان و دليران چون به يكديگر مى رسيدند و غضب مى كردند چه شدند ؟ ! و كجا رفتند آنان كه دولتها را نگاهبان بودند و از ايشان حمايت كرده مى شدند ؟ !



اين الرّماةُ الم يَمنَع بِاَسْهُمِهِملما اَتَتك سِهامُ الموت تنتصلُ
« رُماة » تيراندازان ، « انتصال » پياپى به يكديگر تيرانداختن است ، يعنى : كجا هستند تيراندازان آيا باز نداشتند با آنها تيرهاى مرگ را كه پياپى بر تو مى آمد ؟ !



هيهات! ما منعوا ضيماً ولا دفعواعنك المنيّة اذ وافى بك الاَجلُ
« ضيم » ستم ، « منية » و « اجل » مرگ است ، يعنى : بسيار دور است كه رفع ظلم و دفع مرگ نكردند در وقتى كه زمان وى رسيد .



ولا الرُّشى دَفعتها عنك لو بذلواولا الرُّقى نَفَعت فيها ولا الحِيَلُ^۳

دشمنان گذاردند و كوچ نمودند .



وطالما شيّدوا دوراً لِتُحصِنَهُمففارقوا الدُّور والاهلين وانتقلوا
يعنى : چه در زمانهاى دراز خانه هاى بلند سخت براى نگاهدارى خودشان بنا كردند ، پس از آنها جدا شدند و از اهالى آنها چشم پوشيدند .



اضحت مساكنُهم وحشاً معطّلةوساكنُوها إلى الاجداثِ قد رَحلوا^۱
يعنى : محلّ سكناى ايشان به جهت نبودن سكنه معطّل مانده و ترسناك است و ساكنين آنها به سوى قبرها رفتند و مأوى گرفتند .



سَلِ الخَليفةَ اذ وافَت منيّتهُاَين الجُنودُ واين الخيل وَالخَوَلُ
مراد از « خليفه » پادشاه است ، و « موافات » رسيدن به چيزى است و « خَول » به فتح خاء حَشَم ^۲ پادشاه است ، يعنى : بپرس از پادشاه چگونه مرگ او را رسيد و كجاست لشكر و اسبها و خدمتكاران او ؟ !



اينَ الكُنُوز التى كانتَ مَفاتِحُهاتنوءُ بالعُصبة المُقوين لَو حَمَلوا