خواندند خطّى كشيدند و خطوط صغار ديگر هم در اطراف آن و فرمودند : « طريقه مستقيمه توحيد اين خط است ، و خطوط ديگر مذاهب خارج از توحيد است » .
سوّم : صراط دين است كقوله تعالى : « وَإِنَّكَ لَتَهْدِى إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ »^۱ .
عن « المجمع » ^۲ : والصّراط المستقيم هو الدين الحق الذى لا يقبل اللّه من عباده [غيره] .
و جهت اينكه دين را صراط خواندند براى آن است كه دين مالك آن را مؤدّى به مقصود است چنانكه مالك صراط مُودّى به بهشت است .
چهارم : صراط ولايت است كقوله تعالى : « اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ »^۳ اى اَرشِدنا لزوم الطّريق الى محبّتك وكذا فى الآخرة والمبلِّغ دينَك.. الى آخره ^۴ .
فى « المجمع » : و از ائمه هدى عليهم السلام مرويست : « نحن الصّراط [المستقيم] »^۵ .
و پنجم : صراط ممدود و موعود است و آن صراطى كه در آخرت وعده داده شده است و يكى از اهوال قيامت است از اهل عصمت وارد است [كه : « صراط »] جِسرى است ممدود در جهنم كه از مو باريكتر است و از شمشير برنده تر ، و آن صراط مشروع موعود است در دنيا معنىً و در آخرت جسماً پس اهل تعطيل و شرك چون قدمى در دنيا در صراط توحيد و دين و ولايت نداشته اند در آخرت هم قدمى در صراط معهود ثابت ندارند .
امّا اهل نفاق و اهل كباير بر صراط اخروى مى آيند و تحسّر از فقدان آن خواهند داشت و داخل جهنم مى شوند و معذّب مى گردند به مقدار گناهانى كه كرده اند پس چنانكه مرور و عبور از طريقه توحيد و دين در كمال صُعوبت است و مشاق صعبه را بايد متحمّل گرديد

حقيقت پنجم:در صراط است

الحقيقة الخامسة : قوله : والصّراط حق .
عرض مى كند : صراط حق است .
خوب است شرحى موجز و مفيد در معنى صراط نوشته شود :
بدان كه بر انسان حالاتى حادث مى شود بعد از مرگ كه اطّلاع به تمام آن موكول به عيان است :
اول : حالات برزخ ^۱ است ، و آن نشأتى است بعد از موت تا قيام قيامت كبرى ، و يكى از احوال قيامت عبور از صراط است .
و بدان كه شيطان بر صراط توحيد و دين و ولايت به مفاد « لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ »^۲ نشسته است تا مردم را ممانعت از سلوك الى الحق نمايد ، پس هر كس را در دنيا اغواء كرد فوراً از آن صراط مى لغزد .
و بدان صراط بر چند قسم است :
اوّل : در دنيا صراط وجود است كقوله تعالى : « مَا مِن دَابَّةٍ إِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّى عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ »^۳ از آنكه ناصيه هر مخلوقى به يد كريمه حق است ، و خداوند بر صراط هستى مُستقّلاً قائم است .
دوّم : صراط توحيد است با لوازم و حقوق آن ، « وَأَنَّ هذَا صِرَاطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلاَتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ »^۴ . چون حضرت ختمى مآب صلى الله عليه و آله اين آيه را