شده اند ، خوب است براى فهم عوام بنويسم و ترجمه كنم از كتاب « تفسير » ۱ مرحوم ملاّ محسن دام فيضه .
بعثـه حقّـه
قال اللّه تعالى : « أَوَلَمْ يَرَ الاْءِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ » 2 ظاهر مراد از انسان در اين آيه ابى بن خلف است كه استخوان پوسيده اى از ديوار گرفت و گفت : آيا اين استخوان پوسيده مبعوث و محشور مى شود ؟ پس براى ردّ قول آن مشرك عاصى غاوى حق تعالى فرمود : آيا نمى بينيد انسان كه چه بوده است ؟ يعنى : از نطفه اى و الحال چه شده است ؟ يعنى : قطره منى را حيات و قوت و قدرت و علم و لسان فصيح و بليغ داديم و اكنون مخاصمه با خدا مى كند و منكر معاد جسمانى مى شود « وَضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَنَسِيَ خَلْقَهُ قَالَ مَن يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ » 3 يعنى : امر عجيبى بيان مى كند كه آن نفى قدرت است از حق در زنده كردن مرده ها « قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِى أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ » 4 .
بگو اى محمد (ص) ! : خداوند زنده مى كند اين استخوانهاى پوسيده را چنانكه در اوّل ايجاد خلق كرد ، پس به هر خلقى عالِم است .
و اين فقره اشاره به حديث سابق است كه از « احتجاج » ذكر شد ، يعنى : داناست به تفاصيل مخلوقات و اجزاء متقنه و اعضاء متفرّقه آنها از اصول و فصول هر يك .
« الَّذِى جَعَلَ لَكُم مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَاراً فَإِذَا أَنتُم مِنْهُ تُوقِدُونَ » 5 يعنى : آن خداوند مهربان كسى است كه از درخت سبز تازه آتش بيرون آورد و از وى آتش روشن مى كند .
« أَوَ لَيْسَ الَّذِى خَلَقَ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَن يَخْلُقَ مِثْلَهُم بَلَى وَهُوَ الْخَلاَّقُ