55
روح و ريحان ج2

و اين كلمه « هات » براى تلطّف به دوست است ووصول به مقصود .
پس حضرت هادى عليه السلام مى فرمايد به حضرت عبدالعظيم با كمال لطف و تعظيم : كه از براى تو نيل مقصد است ، چنانكه به سائرين از محبّين فرمودند به همين كلمه چنانكه در اخبار مسطوره سابقه معلوم و واضح گرديد .

در معنى «عرض دين» است

و چون داعى در اين حديث همّت گماشته ام غالب خصوصيّات آن را متعرّض شوم چه قدر مناسب است معنى عرض دين را هم بنويسم :
بدان « عرض » [ به ] معنى ظهور است ، مى گويند اهل اصطلاح ۱ : عَرضَت الشَى ءَ فَاَعْرَض يعنى ظاهر نمودم فلان چيز را پس ظاهر كرد ، و معنى ديگر آن « مقابله » و « مدارسه » است ، مى گويند : عارضت الكتابَ بِالكتابِ ، يعنى : كتاب را با يكديگر مقابله كردم .
و در حديث است : « اِنّ جبرئيل كانَ يُعارضهُ القرآنَ فى كلِّ سنةٍ مرّةً واحِدةً وانَّه عارَضَهُ فى العامِ مرَّتَين »۲ .
و اينجا مراد مقابله كردن است قرآن را بر خاتم پيغمبران صلى الله عليه و آله از آنچه مى دانست ، و مراد از عرض دين ، اظهار عقيده است از باطن به ظاهر تا آنكه امام عليه السلامتصديق بر حقّيّت ما فى الضمير وى كند .
و غرض از مقابله دو كتاب تصحيح است يعنى : غلط و سقم آنچه در كتابى است با

1.رجوع كنيد به : مجمع البحرين ۳/۱۵۴ ماده ( عرض ) ، النهاية فى غريب الحديث ۳/۲۱۲ ، لسان العرب ۷/۱۶۷ .

2.العمدة ، ابن بطريق : ۳۸۶ ، ذخائر العقبى : ۴۰ ، بحار الانوار ۳۷/۶۷ ، رياض الصالحين ، نووى : ۳۴۴ ، النهاية ۳/۲۱۲ ، لسان العرب ۷/۱۶۷ .


روح و ريحان ج2
54

بودند و در استرآباد در زمان داعى الى الحق حسن بن زيد علوى از دست زيديّه مغلوب شدند ، و خدمت امام حسن عسكرى عليه السلام در سرّ من رأى آمدند ، آن جناب اين عبارات فرمودند : « مرحباً بالأوّابَيْنِ۱إلَينا المُلْتَجِئَيْنِ إلى كَنَفِنا ، قَدْ تقبَّل اللّه سَعْيَكما وآمَنَ رَوْعَكما وَكَفاكُما أعداكُما ، فانْصَرِفَا آمِنَيْنِ على أنفُسِكُما وَأمْوالِكُما »۲ .
به فداى مهربانى ها و محبت هاى شما خانواده رحم و مروّت و كرم شوم كه به چه نحو بر واردين خودتان از شيعيان حيّاً و ميتاً نظرات و عنايات داريد ، و احدى را مأيوس نمى فرمائيد .

در معنى «هات» و «هيت»

و خوب است معنى كلمه « هات » كه در اين حديث و احاديث سابقه مذكوره بود مجملاً بنويسم :
جوهرى در كتاب « صحاح اللغة » ۳ گفته است : هاتِ يا رجل بكسر تاء يعنى اعطنى ، معنى آن به فارسى بده به من و تثنيه آن « هاتيا » است مثل « آتيا » ، و جمع آن « هاتوا » است و زن را « هاتى » مى گويند ، و « هيت » ماده اشتقاقش از « هات » است و آن به معنى هَلُمَّ وَاَقْبِل است ، و كلمه « هَيْتَ لَكَ »۴ در سوره مباركه يوسف كه زليخا عرض كرد بعضى نوشته اند اين به معنى « هَيَّئتُ » مى باشد يعنى براى تو مهيّا مى باشم ، و شاعر گفته است :



اَبلِغ اَميرالمؤمنيناَخَا العراقِ اِذا أتيتا۵
اِن العِراقَ واَهلهسِلمٌ [ اليك ] هَيت هَيتا۶. المجازات النبوية ، شريف رضى : ۲۶ ، التبيان ۶/۱۱۸ ، تفسير القرطبى ۹/۱۹۴ ، تفسير الطبرى ۱۲/۹۹ ، مجمع البيان ۵/۳۸۲ .

1.در مصدر : بالآوين .

2.تفسير الامام العسكرى : ۱۰ ، بحار الانوار ۱/۷۱ .

3.صحاح اللغة ۱/۲۷۱ ، نيز بنگريد : لسان العرب ۲/۱۰۷ ، مجمع البحرين ۴/۴۵۱ .

4.يوسف : ۲۳ .

5.در چاپ سنگى : أتينا .

6.در چاپ سنگى : هينا . متن مطابق با مصادر مى باشد .

  • نام منبع :
    روح و ريحان ج2
    سایر پدیدآورندگان :
    حسيني اشكوري، سيد صادق
    تعداد جلد :
    5
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1382
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 79720
صفحه از 447
پرینت  ارسال به