اول مى داند. ^۱ نيك مى دانيم كه اعتقاد به وجود صوادر عقلانىِ اوليه از جمله معتقدات فلاسفه است؛ هرچند با تعمقى در خور و شايسته در روايت استنطاق عقل، آن را بر وجود پيامبر اكرم(ص) تطبيق مى كند. ^۲ در مقابل، مرحوم علامه مجلسى به خاطر تطبيق اين روايات بر عقول دهگانه و صوادر اوليه به شدت بر فلاسفه تاخته و آنان را افرادى مستبد و خودرأى در راهى غير از شريعت معرفى كرده است. ^۳
ملاصدرا مقصود از قلب را در آيه «إنّ فى ذلك لذكرى لمن كان له قلب» ^۴ ، معناى عقلى كه مدرك معانى كلى نظرى است دانسته است. ^۵
او معلم دوم، پس از خداوند را جبرييل دانسته و روح القدس را عقل فعّال معرفى كرده است ^۶ و مقصود از ميزان را در آيه شريف «والسماء رفعها و وضع الميزان» ^۷ ، روش منطق دانسته و به كسانى كه آن را ترازوى مادى متعارف معنا كرده اند، تاخته است. ^۸
ملاصدرا با درنگى هوشمندانه حديث «أبى الله أن يجرى الأمور إلا بأسباب؛ خداوند پرهيز دارد كه كارها را جز از رهگذار اسباب تدبير كند» ^۹ را ناظر به قانون عليت دانسته و بنيان تمام معارف دينى مى شناسد:
واعلم إنّ هذه مسألة مهمةلا أهمّ منها لأنّ القول بالعلة و المعلول، مبنى جميع المقاصد العلمية و مبنى علم التوحيد و الربوبية و المعاد و علم الرسالةو الإمامة و علم النفس و ما بعدها؛ بدان اين مسئله چنان مهم است كه مهم تر از آن وجود ندارد؛ زيرا اعتقاد به نظام علت و معلول، بنيان تمام مقاصد علمى و پايه علم توحيد و خداشناسى و معاد و پيامبرشناسى و امام شناسى و علم انسان شناسى و ديگر دانش هاى پس از آنهاست. ^۱۰