علامه مجلسی و نقد ديدگاههای فلسفی - صفحه 76

مرحوم علامه مجلسى در شرح اين حديث و ساير احاديث اين باب مدعى شده است كه فهم آنها منوط به بيان ماهيت عقل و اختلاف آرا و اصطلاحات در اين باره است. وى آن گاه شش نظريه در تفسير عقل ارائه مى كند كه عبارت اند از: 1 . قوه ادراك خير و شر 2.ملكه اى در نفس كه برانگيزاننده آدمى به سمت انتخاب خيرات و منافع و اجتناب از شرور و زيانهاست 3 . قوه اى كه مردم براى سامان دادن امور دنيايشان آن را به كار مى گيرند 4 . مراتب استعداد نفس براى تحصيل علوم نظرى 5 . نفس ناطقه انسانى 6.ديدگاه فلاسفه كه عقل را جوهر مجرد قديمى مى دانند كه ذاتاً و فعلاً به مادّه تعلق پيدا نمى كند. ۱
ايشان پس از ذكر نظريه فلاسفه، به شدت به آنها تاخته و لازمه چنين گفتارى را انكار بسيارى از ضروريات دين دانسته است.
والقول به كما ذكروه مستلزم انكار كثير من ضروريات الدين من حدوث العالم و غيره... و بعض المنتحلين منهم للاسلام اثبتوا عقولاً حادثة و هنّ ايضاً على ما اثبتوها مستلزمة لانكار كثير من الاصول المقررة الاسلامية؛ ۲
تفسير عقل طبق آنچه فلاسفه مى گويند مستلزم انكار بسيارى از ضروريات دين همچون حدوث عالم و نظاير آن است... و برخى از طرفداران فلسفه كه اسلام را پذيرفته اند، عقلهاى حادثى را اثبات كرده اند؛ درحالى كه چنين اعتقادى نيز مستلزم انكار بسيارى از مبانى پذيرفته شده اسلامى است.
علامه آن گاه چگونگى ارتباط عقل عاشر - كه نزد فلاسفه به عقل فعال نامبردار است - با نفس را در نگاه برخى از فلاسفه اسلامى تشريح كرده و معتقد است: ۳
 ليس لهم على هذه الامور دليل الامموّهات شبهات، أو خيالات غريبة، زينوها بلطائف عبارات؛
فلاسفه براى اين ادعاها هيچ دليلى ندارند جز پندارهاى شبهه ناك يا خيالات

1.مرآة العقول، ج ۱، ص ۲۵ - ۲۸.

2.همان، ص ۲۷.

3.همان.

صفحه از 93