عقل از نگاه علامه طباطبايى و نقد گفتار علامه مجلسى
مى دانيم كه از جمله پژوهشهاى حديثى مرحوم علامه طباطبايى، گذشته از بحثهاى روايى ارزشمند ايشان در سرتاسر تفسير الميزان، حاشيه هايى است كه بر مجلدات بحارالأنوار زده اند. البته اين حاشيه ها با مخالفتهايى روبه رو شد و سرانجام در جلد هشتم متوقف ماند. از جمله حواشى علامه طباطبايى، دو حاشيه اى است كه ايشان در ذيل همين گفتار علامه مجلسى آورده و ظاهراً عمده دليل شدت اعتراض بر ايشان و سرانجام توقف نگارش و چاپ حواشى، همين دو حاشيه بوده است. ۱
علامه طباطبايى اساس بحث علامه مجلسى در تبيين معانى اصطلاحى عقل را ناصحيح مى داند و معتقد است طرح اين بحث از سوى ايشان به دو دليل بوده است:
1 - علامه مجلسى به كسانى كه در معارف عقلى با عقل و برهان به كاوش مى پردازند بدگمان است.
2 - ايشان تمام روايات را در يك سطح دانسته و بر اساس همين نگاه، به شرح و تفسير روايات پرداخته است؛ درحالى كه در ميان روايات، اخبار غرر و نابى است كه تنها براى صاحبان فهمهاى عالى و عقلهاى ناب قابل فهم است. سرّ اين امر نيز آن است كه پرسشگران ائمه(ع) هماره در يك سطح نبوده اند. بخشى از گفتار ايشان چنين است:
فما كل سائل من الرواة في سطح واحد من الفهم، و ما كل حقيقه في سطح واحد من الدقة و اللطافة، و الكتاب والسنة مشحونان بان معارف الدين ذوات مراتب مختلفة، و إن لكل مرتبة اهلاً و إن في الغأ المراتب هلاك المعارف الحقيقية؛ ۲
اين چنين نيست كه تمام راويان پرسشگر در يك سطح از فهم و درك بوده اند، و چنان نيست كه هر حقيقتى از نظر ظرافت و لطافت، از سطحى يكسان برخوردار
1.ر.ك: شناخت نامه علامه مجلسى، ج ۱، ص ۱۷۳ - ۱۷۵.
2.بحارالأنوار، ج ۱، ص ۱۰۰.
