علامه مجلسی و نقد ديدگاههای فلسفی - صفحه 89

كمال يابى تدريجى است، مبرّا هستند... و از اينجا به دست مى آيد آنچه كه در روايات از صورتهاى فرشتگان و شكلها و هيأتهاى جسمانى آنها آمده... ، بيانگر تمثلات و ظهور آنان براى پيامبران و ائمه(ع) است و مقصود تشكل [شكل يابى ] نيست ؛ زيرا ميان تمثل و تشكل فرق است... . ۱
ايشان برخوردارى فرشتگان از بال را كنايه از قدرت سير و تفاوت شمار بالها را ناظر به تفاوت اين قدرت مى داندو بر اساس ديدگاهى كه بر دلالت واژه ها - به ويژه واژه هاى لاهوتى - بر گوهر معنايى تأكيد دارد، معتقد است كه اطلاق واژه جناح [= بال ] آن را در معناى ظاهرى و مادّى محدود نمى سازد.
صرف اطلاق لفظِ جناح [= بال ] و زغب [= پرِ خُرد] ضرورتاً بدين معنا نيست كه فرشتگان به سان غالب پرندگان داراى بال و پر باشند، چنان كه در نظاير چنين واژه هايى نظير واژه هاى عرش، كرسى، لوح، قلم و جز آن چنين است. ۲
به نظر مى رسد كلمه «زغب» كه در اين گفتار آمده، به رواياتى اشاره دارد كه در آنها از اين واژه استفاده شده و علامه مجلسى با استناد به اين دست از روايات، به جسمانى بودن فرشتگان رأى داده است. به هر روى، ظواهر آيات و روايات و براهين عقلانى ديدگاه فلاسفه را تقويت مى كند. و شگفت از مؤلف كنز الدقائق است كه مى گويد:
اكثر مسلمانان فرشتگان را اجسام لطيفى مى دانند كه قادر به شكل يابى در اشكال مختلف اند و دليلشان آن است كه پيامبران فرشتگان را مى ديده اند. ۳
نسبت دادن اين نظريه به اكثر مسلمانان جاى تأمل دارد و همان گونه كه مرحوم علامه طباطبايى آورده اند ديدن با تمثل فرشتگان قابل جمع است. بنابراين، قابل رؤيت بودن فرشتگان براى پيامبران (ص) ضرورتاً به معناى تجرد آنها نيست.

1.همان، ص ۱۲ - ۱۳.

2.همان، ص ۷.

3.كنز الدقائق، ج ۱، ص ۲۱۸ - ۲۱۹. براى تفصيل بيشتر ر.ك: نورالبراهين، ج ۲، ص ۱۰۱ ؛ تأويل مختلف الحديث، ص ۲۵۸.

صفحه از 93