«يعتمد المراسيل)» و كلام برخى از قدما (لكن أصحابنا المتعلقين بالأخبار، أصحاب سلامة و بعد ذهن، وقلّة فطنة، يمرون على وجوههم فيما سمعوه من الأحاديث، و لا ينظرون في سندها... ۱ ) مؤيد اين مطلب است، ليكن شكل تساهل در بين اصحاب ائمه(ع) و قدما با شكل آن در بين متأخران، متفاوت است؛ زيرا تساهل در بين متقدمان - كه اصول اربعمأة و كتابهاى معتبر را در اختيار داشته اند - با پذيرش روايت از راويان ضعيف و اعتماد بر كتابهاى غير معتبر آغاز شده است، درحالى كه در عصر متأخران با از بين رفتن اصول و كتابهاى مزبور، با اين عقيده آغاز شده كه روايات شيعه توسط مؤلفان كتب اربعه و برخى ديگر از قدما تهذيب شده است و روايات ضعيف (به معناى قدمايى آن) از روايات شيعه حذف و آنچه اكنون در كتب اربعه و برخى ديگر از كتابهاى قدما موجود است، رواياتى اند كه از كتابها و اصول معتبر حديثى اخذ شده، و صدور آنها از معصومان(ع) قطعى است، اگرچه برخى از آنها از روى تقيه صادر شده و قابل عمل نيستند. ۲
شكلِ نوين اخبارى گرى در بين متأخران با روى كارآمدن ملا امين استرآبادى (م 1033ق) و نوشتن كتاب الفوائد المدنية آغاز شد، ليكن عقايد نامبرده در پذيرش روايات با تساهلى زياده از حدّ معمول (تفريط) توأم بود. از اين رو ،از همان عصر، اخباريهايى پا به عرصه گذاشتند كه متعادل تر و نكته سنج تر بودند و پيشتاز آنها را بايد مجلسى اوّل (1003 - 1070ق) دانست.
مرحوم محمدتقى مجلسى، معروف به مجلسى اوّل (پدر علامه محمدباقر مجلسى، صاحب بحارالأنوار) از شاگردان ممتاز شيخ عبداللّه شوشترى 1021ق) و شيخ بهايى
1.تصحيح الاعتقاد (مصنفات الشيخ المفيد، ج ۵)، ص ۸۸ .
2.از نشانه هاى صدور حديثى از روى تقيه، علاوه بر موافقت مضمون حديث با فتاواى عامه، شاذ بودن آن و نداشتن سندهاى متعدد است؛ زيرا اصحاب در زمان حضور ائمه(ع) به خوبى مى دانستند كه چه احاديثى از روى تقيه صادر شده است. از اين رو، به نقل آنها اهتمام نداشته، نقل آنها را وامى نهادند و برعكس، به نقل احاديثى كه از روى تقيه صادر نشده بود، اهتمام كامل داشته و نقل آنها به حد شهرت رسيده است.
