ب) عبدالجليل قزوينى رازى

الشيخ الأجلّ عبدالجليل القزوينى الرازى

از ازكياى علماى اعلام و اتقياى مشايخ كرام بوده، و در زمان خود به علوّ فطرت وجودت طبع از ساير اقران امتياز داشته، تا آن كه چون بعضى معاصران او از غلات و سنيان شهر رى و ناصبيان وادى ضلالت وغى مجموعه اى در ردّ مذهب شيعه تأليف نمود، علماى شيعه كه در رى و آن نواحى بودند به اتفاق قرار دادند كه شيخ عبدالجليل اولى و احقّ است به آن كه متصدّى دفع و نقض آن شود. و آخر او توفيق تأليف كتابى شريف در نقض آن مجموعه يافت، و عنوان آن را به نام نامى و اسم سامى حضرت صاحب الزمان امام محمد بن الحسن المهدى صاحب الامر عليه السلام مزين ساخت و عبارت او در خطبه كتاب مذكور اين است: اگر چه در مجموعه نام مصنف نبود ليكن فقرات كلام او از نام و لقب و فعل و نسب او اعلام كند كه كيست و غرضش چيست از جميع كتاب، و معلوم شد كه شروع او در آن از سر بغض و عداوت اميرالمؤمنين على عليه السلام كه مبغضش هم منافق و هم شقىّ است كه «ولا يبغضه إلاّ منافق شقي».
و پيش از وصول اين كتاب به ما مگر زمره اى از خواص علماى شيعه كه آن نسخه به دست آورده بودند و در حضرت مقدس مرتضى كبير سيد شرف الدين ملك النقبا سلطان العترة الطاهرة ابوالفضل محمد بن على المرتضى ضاعف اللّه جلاله آن را گذرانيده بودند، و بر لفظ گهربار سيدالسادات رفته كه عبدالجليل قزوينى مى بايد كه در جواب اين به وجه خوب شروع كند. چون نسخه اصل به ما آوردند و تأمل افتاد عقل چنان اقتضا كرد كه اگرچه تقرب در آن به خداى بى عيب و عار و به احمد و به حيدر كرار باشد، ديباچه كتاب بايد كه به اسم امام روزگار خاتم الابرار مهدى بن الحسن العسكرى عليه وعلى آبائه الصلوة والسلام باشد كه وجود عالم را حوالت به

تفسير فارسى او ظاهر مى شود كه معاصر صاحب كشّاف بوده، و بعضى از اشعار كشّاف به او رسيده اما كشّاف به نظر او نرسيده.
و اين تفسير فارسى او در وثاقت تحرير و عذوبت تقرير و دقت نظر بى نظير است. فخرالدين رازى اساس تفسير كبير خود را از آنجا اقتباس نموده، و جهت دفع انتحال بعضى از تشكيكات خود را بر آن افزوده، در مطاوى اين مجالس پرنور شطرى از روايات و لطايف نكات و اشارات او مسطور است. و او را تفسيرى عربى هست كه در خطبه تفسير فارسى به آن اشاره نموده، اما تا غاية به نظر مطالعه فقير نرسيده.
و شيخ عبدالجليل رازى در بعضى از مصنفات خود ذكر شيخ ابوالفتوح نموده، و گفته كه خواجه امام ابوالفتوح را بيست مجلد از تفسير قرآن تصنيف اوست كه ائمه و علماى همه طوايف طالب و راغب اند آن را، و ظاهراً اكثر آن مجلدات از تفسير عربى او خواهد بود.
از بعضى ثقات مسموع شده كه قبر شريفش در اصفهان واقع است واللّه تعالى أعلم.