تواريخ و غيره كه متعرّض ذكرى از مؤلف ما نحن فيه شيخ ابوالفتوح رازى شده اند به هيچ وجه تاريخى راجع به وقايع احوال وى از قبيل تاريخ ولادت يا تاريخ وفات و غيره مذكور نيست و از مطالعه خود تفسير وى نيز تا آنجا كه راقم سطور تتبع نموده تاريخى در خصوص شروع يا اتمام تأليف كتاب يا اشارت ديگرى راجع به شخصيات مؤلف ـ الاّ ما شذّ و ندرـ به نظر نرسيد. ولى از روى پاره اى از قرائن و امارات خارجى كه ذيلاً اشاره بدانها خواهد شد و نيز از ذكر اسامى بعضى از مشاهير اشخاص كه استطرادا نام ايشان در اثناء تفسير برده شده است روى هم رفته اين نتيجه گرفته مى شود كه مؤلف كتاب به نحو قطع و يقين از رجال اواخر قرن پنجم و اوايل الى اواسط قرن ششم هجرى بوده است به شرح ذيل:
اولاً؛ مؤلف تفسير به تصريح ابن شهرآشوب در مناقب، ج 1، ص 9 و صاحب روضات، ص 184 و صاحب مستدرك الوسائل، ج 3، ص 489 بلاواسطه از شيخ ابو على حسن بن محمد الحسن الطوسى پسر شيخ طوسى معروف روايت مى كند.
و وفات شيخ ابوعلى مزبور به تصريح ابن حجر عسقلانى در لسان الميزان، ج 2، ص 250، در حدود پانصد هجرى بوده است ^۱ . پس اگر به اقلّ تقديرات سنّ راوى بلاواسطه از او را يعنى ابوالفتوح رازى ما نحن فيه را در وقت وفات شيخ خود در حدود 500 هجرى بيست ساله هم فرض كنيم نتيجه ضرورى اين فقره اين مى شود كه تولّد ابوالفتوح رازى به نحو قطع و يقين مؤخر از حدود 480 هجرى ممكن نيست

الف) از شيخ ابوالوفا عبدالجبار (ابن عبداللّه بن على المقرى) الرازى. ^۱
ب) از عمّ پدرش شيخ علىّ بن محمد.
ج) از عمّ پدرش شيخ جليل مفيد حافظ ابومحمد عبدالرحمن ابى بكر احمد نيشابورى خزاعى ساكن در رى. ^۲
د) از شيخ ابوعلى طوسى. ^۳
ه ) از قاضى فاضل حسن استرابادى. ^۴ مستدرك الوسائل، ج 3، ص 488ـ489..
بعلاوه مآخذ مذكوره در فوق در نقد الرجال ميرمصطفى تفرشى و أمل الآمل شيخ حرّ عاملى و تنقيح المقال مرحوم حاج شيخ عبداللّه ممقانى نيز در هر يك شرح حال مختصرى از صاحب ترجمه مذكور است كه چون متضمن هيچ مطلب تازه نيست و تكرار عين مآخذ سابق الذكر است لهذا از نقل مندرجات آنها در اين جا به كلى صرف نظر كرديم.

تعيين عصر مؤلف و تاريخ تقريبى تأليف تفسير او

چنان كه از مطالعه فصول متقدمه به وضوح پيوست در هيچ يك از كتب رجال و