الف: علامه قزوينى آن گوهر گرانبها
عباس اقبال آشتيانى
ياد كردى از دانشور و پژوهشگر بزرگ، علامه محمد قزوينى
علامه قزوينى از نوادر نوابغى بود كه وسعت معلومات قديم و جديد را با غريزه كنجكاوى و دقت در شأن هر چيز دارا بود و قدرت آن را داشت كه استقصاى يك موضوع را درك كند و علت آن و روش انتقادى علمى و انصاف و بى طرفى علماى جديد را جمع داشت و شايد از زمان ابوريحان بيرونى تا كنون، ايران چنين فرزندى دقيق و محقق نداشته است.
مرحوم قزوينى، كه پرورده احكام قرآنى و اخبار و احاديث حكيمانه حضرت رسول و ائمه مستغرق در آراء و افكار خيام و مولوى و حافظ و ارسطو و افلاطون و آناتول فرانس و مترلينگ بود، به هيچ وجه از مرگ وحشت نداشت؛ بلكه مانند هر عاقل بلند نظرى آن را امرى محتوم و در حكم سر منزلى مى دانست كه خواه ناخواه امير و فقير و عارف و عامى بايد در آن بار بيندازند و دماغ پرنخوت و طبع آلوده به اغراض و هوا و هوس خود را در آنجا پاك كرده، همه على السويه تسليم خاك شوند.
تصادف روزگار چنين پيش آورد كه حتى برادر آن مرحوم هم در آن دقايق فوت حاضر نباشند و از آقايان تقى زاده و دكتر غنى و نگارنده ناقابل سطور نيز، كه نزديك ترين اشخاص به آن مرحوم بوديم، هيچ يك در تهران نباشيم.
جستار گشايى
شادروان علامه محمد قزوينى را بايد به راستى پيشواى پژوهش در معناى دقيق و استوار علمى آن در عرصه فرهنگ، تاريخ و ادبيات ايران دانست. در اين راستا، وى به