بديل بن ورقاء، كه نياى اعلاى ابوالفتوح مى باشد. از اصحاب نامدار پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و همان است كه در سفر حجة الوداع از طرف پيغمبر صلى الله عليه و آله مأمور شد تا مردم را از روزه گرفتن در ايام اقامت در منا باز دارد و او بر شترى سوار شد و از ميان خيمه ها مى گذشت و با صداى بلند و رسايى كه داشت فرياد مى زد: مردم، پيغمبر صلى الله عليه و آلهمى فرمايد: اين ايام خوردن و آشاميدن و معاشرت با زنان است موقع روزه گرفتن نيست!
بديل هفت پسر داشت كه همه از صحابه پيغمبر صلى الله عليه و آله به شمار مى آمدند. يكى از فرزندان او به نام نافع بن بديل كه جد ديگر ابوالفتوح است، مطابق نقل تواريخ اسلامى و نوشته خود ابوالفتوح در تفسير آيه «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْواتاً» ، (آل عمران 2: آيه 168)، هنگامى كه از جانب رسول اكرم صلى الله عليه و آله به اتفاق هفتاد نفر از بزرگان صحابه براى تبليغ اهل نجد مى رفتند، در موضعى به نام «بئر معونه» به شهادت رسيدند و حادثه شهادت آنها موجب تأثر شديد پيغمبر خدا گرديد.
فرزند ديگر بديل، عبداللّه و عبدالرحمن و محمد نيز از ياران ثابت قدم و سربازان فداكار مولاى متقيان على بودند و هر دو با كمال رشادت در جنگ صفين در ركاب آن حضرت به شهادت رسيدند، و مخصوصاً عبداللّه بعد از پدرش بزرگ قوم خزاعه و در جنگ صفين فرمانده پيادگان سپاه اميرالمؤمنين عليه السلام بود.
جانفشانيهاى او و خطبه هايى كه در ميدان جنگ براى ترغيب و تشجيع سربازان على عليه السلام به جنگ با معاويه ايراد نموده و حملات مردانه اى كه به لشكر دشمن مى برد، در تواريخ مربوطه مسطور است. در بزرگوارى او كافى است كه چون به شهادت رسيد، معاويه گفت خدايا مرا پيروز گردان تا مالك اشتر را كه در لشكر على نظير اين مرد است نيز به قتل رسانم.

(18)

ابوالفتوح رازى ^۱

على دوانى

ابوالفتوح رازى، كه از دانشمندان بزرگ اواسط سده ششم هجرى و همعصر امين الدين طبرسى است، از بزرگان مفسرين شيعه است. تفسير معروف او، كه نخست در پنج جلد و اخيراً در ده مجلد به قطع وزيرى منتشر شده، از نفايس كتب علمى و مذهبى است كه به زبان فارسى شيوايى حقايق قرآن مجيد و آيات كتاب آسمانى ما را مورد بحث و بررسى قرار داده و تفسير كرده است.

دودمان او

ابوالفتوح رازى از دودمان بديل بن ورقاء خزاعى ^۲ است. از روزگاران پيش گروهى از فرزندان اين مرد به كشور ايران كوچ كرده و در نواحى شمال شرقى مانند نيشابور و سبزوار و رى و غيره سكنا گزيده و معروف به خزاعى و بديلى و بديليان گشته اند. قبيله خزاعه در ميان قبايل عرب اين افتخار را دارند كه هم پيمان پيغمبر صلى الله عليه و آلهو رازداران آن حضرت بوده اند.