كه بسيارى از قواعد صرف و نحو و اقوال علماى عربيت را در آن آورده و مورد نقض و ابرام قرار داده است.
مى توان گفت، انگيزه فخر رازى، كه اندكى بعد از دانشمندان مزبور درخشيده، در تأليف تفسير كبير خود، كه او نيز اهميت خاصى به رشته ادبى قرآن داده است، سه تفسير ياد شده باشد، بخصوص كه وى همشهرى ابوالفتوح رازى بوده است و از اين رو، گفته قاضى نور اللّه كه مى نويسد: «فخر رازى اساس تفسير خود را از تفسير ابوالفتوح گرفته». خالى از دقت نيست.

استادان و شاگردان وى

مطابق نقل مستدرك وسائل، ابوالفتوح رازى از محضر پدرش على بن محمد بن احمد نيشابورى، و عمويش عبدالرحمن بن احمد، و ابوالوفاء عبدالجبار رازى و قاضى حسن استرآبادى و شيخ ابو على فرزند شيخ طوسى استفاده نموده و نزد آنان مراسم شاگردى به عمل آورده است. اين پنج نفر غير از زمخشرى، كه خود اشاره به آن مى كند، از استادان او به شمار مى آيند.
و از شاگردان بزرگش اين سه تن را نام برده اند: شيخ منتجب الدين رازى مؤلف فهرست، ابن شهرآشوب مازندرانى صاحب كتاب مناقب و على بن حمزه طوسى كه هر سه از مشاهير علماى شيعه مى باشند.

تأليفات او

ابوالفتوح رازى داراى تأليفات نفيس و ارجدارى است كه همگى در نهايت استحكام و پختگى بوده است. آنچه معروف است، يكى كتاب روح الألباب در شرح شهاب الأخبار كه متن آن از قاضى محمد بن سلامه شافعى مصرى (متوفا 454ق) در حكم و

سبزوار و ابوالفتوح در رى مى زيسته اند، و هر دو نيز از علماى نامى شيعه بوده اند، مع الوصف نه ابوالفتوح در تفسير خود نامى از طبرسى برده و نه در مجمع البيان ذكرى از تفسير ابوالفتوح به ميان آمده است، و مسلم است كه چنانچه يكى از آن دو مرد عاليقدر از تفسير ديگرى اطلاع مى داشت، حتماً از آن نام مى برد.
در شرح حال طبرسى گفتيم كه وى در سال 530 شروع به تأليف مجمع البيان نموده و در سنه 536 آن را به اتمام رسانده است. از اين تاريخ مى توانيم استفاده كرده و به ظن قوى بگوييم، ابوالفتوح همزمان تأليف مجمع البيان يا دست كم قبل از آن به تأليف تفسير خود پرداخته است. از اين رو، هيچ كدام تفسير ديگرى را نديده اند.
از همين جا نيز با حدس صائب مى توانيم بگوييم كه تأليف تفسير ابوالفتوح، به موازات ختم كشاف 528 انجام گرفته است و لذا آن را هم نديده و اگر وى مدتى بعد از 530 و حتى 540 و 550 نيز در قيد حيات بوده است، باز منافات ندارد تفسيرى را كه در مكه تأليف شده است، نديده باشد؛ چنان كه امين الدين طبرسى بعد از تأليف تفسير مجمع البيان، يعنى تقريباً ده سال بعد از تأليف كشاف، به آن دسترسى پيدا كرده و از آن پس تفسير جوامع الجامع را نوشت.
جالب توجه اينكه، به فاصله بيست سال در نيمه اول قرن ششم هجرى سه تفسير بزرگ اسلامى، كه معروفيت جهانى دارد يعنى مجمع البيان، روض الجنان و كشاف، از سه مفسر بزرگ و نامور: امين الدين طبرسى و ابوالفتوح رازى از علماى شيعه، و جاراللّه زمخشرى از علماى عامه تقريباً به موازات هم تأليف شده و مؤلف هر يك از تأليف ديگرى بى اطلاع بوده است.
جالب تر اينكه، موضوع مهم تفسير سه مفسر نامبرده هم جنبه ادبى و فنون عربيت آنهاست كه هر سه آن را به حد كامل دارا بوده اند. حتى با اينكه تفسير ابوالفتوح فارسى است، مع هذا در ادبيات عرب، كه زبان قرآن مجيد است، بسطى تمام داده؛ به طورى