ـ كفايت قربانى كردن گاو براى پنج نفر از يك خانواده.
سيد مرتضى (436 ـ 335) در بين شيوه هاى ابن عقيل و ابن جنيد، كه بر اجتهاد تكيه داشتند و شيخ مفيد كه بر استنباط از روايات اعتماد داشت، راه ميانه برگزيد و هر دو شيوه را در مجموع به كار بست. سيد مرتضى كتاب الذريعة الى أصول الشريعه را در زمينه پايه هاى فقه و مباحث اجتهادى تأليف كرد. او نيز همچون شيخ مفيد، اعتبار اجازه ولى را در عقد دختر جايز ندانست و اعلام كرد:
ـ عدم اعتبار اذن ولى در صحت عقد براى دختر باكره. ـ باطل نشدن روزه به سبب فرو رفتن روزه دار در آب.
محمد حسن طوسى (م 460) اجتهاد را عملاً در اصول احكام و قوانين كلى آن به كار بست و فروع رهيافتى را استوار بر اصول كرد. او كتابهاى نهايه و مبسوط و... را پديد آورد. او فتوا داد كه:
ـ به هنگام ضرورت، براى پنج يا هفت و يا هفتاد نفر، يك قربانى كفايت دارد.
ـ در عقد دايم، اجازه ولىّ مؤيد صحت عقد باكره است، اما در عقد موقت اجازه ولى ضرورت ندارد.
ـ اعتكاف جز در مسجد الحرام، مسجد النبى، مسجد كوفه و مسجد بصره، صحيح نيست.
ـ ثابت نبودن ربا در معدود و اختصاص آن به مكيل و موزون. (چيزهايى كه كيل و وزن مى شوند)
نوبت به ابن ادريس حلى (م 598) كه رسيد، با گسترش استدلال در اجتهاد، نوگرايى آغاز شد. او بى پرده فتوا داد:
عدم حجيت خبر واحد.
ـ ناپاكى و عدم طهارت غير شيعه.

ـ عدم استحباب مضمضه و استنشاق به هنگام وضو.
ـ مجاز بودن خواندن نماز به هر سويى كه بر اثر تاريكى يا ابر و باد جهت آن مشخص نباشد؛ حتى اگر خلاف آن هويدا شود.
ـ جواز اعتكاف در مسجد.
پس از او ابوعلى محمد بن احمد اسكافى، معروف به ابن جنيد (م 381) با تأليف آثارى چند به گسترش آراى ابن ابى عقيل و درك نو از فقه اجتهادى همت گماشت. او كتاب بيست جلدى تهذيب الشيعه لأحكام الشريعة و المختصر الأحمدى فى فقه المحمدى را در تدوين فقه شيعه نوشت. او از كسانى است كه عقل را به گستره اجتهاد وارد كرد و فتاوى تازه اى بر مسائل روز صادر كرد:
ـ ارث بردن زن از همه دارايى شوهر، چه منقول، چه غير منقول. ـ عدم حرمت قضاى حاجت در رو به قبله و يا پشت به آن.
ـ جواز شستن خون با آب دهان.
ـ طاهر و پاك شدن پوست مرده با دباغى.
ـ واجب نبودن وضو به هنگام غسل كردن، چه غسل واجب و چه مستحب.
شاگرد بزرگ و برجسته ابن جنيد، كه بعدها به شيخ مفيد شهره شد، ابوعبداللّه محمد بن نعمان (413 ـ 338) بود كه اين دگرگونى در استنباط را تكامل بخشيد. او كتاب و رساله هاى بسيارى نوشت. برخى از آراى او، كه در زير مى آيد، نشانگر رويكرد او به واقعگراى در اجتهاد است ضمن آنكه او به درك و استنباط به روايت متكى بود:
ـ ثبوت ربا در معدودات. ـ عدم اعتبار اذن ولىّ در صحت نكاح عقد باكره رشيده.
ـ جواز تطهير و پاك شدن چيز نجس با آب مضاف در حال اختيار.