327
شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج2

نيز نك: ياحقى، همان، 63 ـ 64)؛ گر چه به نظر مى رسد كاشانى اصولاً تفسير گازر و روض الجنان را يكى مى پنداشته است (محدثان، همان، «لح»).
ابوالفتوح تأليف ديگرى نيز با عنوان روح الأحباب و روح الألباب داشته كه شرح شهاب الأخبار قاضى قضاعى بوده است (نك: قزوينى رازى، 41؛ ابن شهرآشوب، معالم، 141؛ منتجب الدين، 45). نسخه اى از شرح شهاب الأخبار در دانشگاه تهران موجود است كه به گفته دانش پژوه (مركزى، 3 (3)/1336)، گويا از ابوالفتوح است؛ ولى محدث ارموى كه نسخه دانشگاه را با نسخه هاى ديگر مقابله و با عنوان كلمات قصار پيغمبر خاتم صلى الله عليه و آله... (تهران، 1342 ش) چاپ كرد، معتقد است كه چون نسخه مذكور شرحى است كه در 690 ق در دست تأليف بوده است، به طور قطع نمى تواند همان شرح شهاب ابوالفتوح بوده باشد (مقدمه بر كلمات، «يط»). گذشته از آن، حكايت خان علان، كه در رياض العلماء از شرح شهاب نقل شده، در اين نسخه نيامده (نك: مركزى، همان جا؛ كلمات قصار، 368) و اين مطلب مؤيد نادرستى انتساب آن به ابوالفتوح است (محدث، همان جا). مجلسى شهاب الأخبار و شرح آن از ابوالفتوح را در شمار منابع بحار الأنوار ياد كرده است (1 / 22؛ نيز نك: نورى، 3 / 487).
از دو كتاب ديگر نيز شمار آثار وى ياد شده است كه در صحت انتساب آنها به ابوالفتوح ترديد وجود دارد: 1 ـ «مكالمات حسنيه»، كه حكايت كنيزى دانشمند است حُسنيه نام كه در عهد هارون الرشيد با علماى اهل تسنن در حضور خليفه مناظره مى كند و بر آنان چيره مى شود. ظاهراً متن اصلى آن به عربى بوده و ابراهيم استرآبادى آن را در 958 ق ترجمه كرده است (نك: استرآبادى، 1) و در آن اصل حكايت را از زبان ابوالفتوح رازى نقل مى كند (همو، 2). دانش پژوه به اتكاى نقد درونى و تاريخى اثر، آن را بر ساخته دوره صفوى مى داند (ص 210). انتساب «مكالمات» به ابوالفتوح از ديرباز مورد ترديد بوده است (نك: افندى، 2 / 159) و اصولاً با توجه به آنچه از


شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج2
326

شاهزاده محمد تقى ميرزا ركن الدوله به تصحيح تفسير ابوالفتوح مشغول شد، اما آن را ادامه نداد و دنباله كار را ملا داوود گرفت (بهار، 2/391 ـ 392، حاشيه؛ محدث، تعليقات، 1/163 ـ 164) و به اين ترتيب دو مجلد از تفسير در عهد مظفرالدين شاه در 1323 ق منتشر شد. چاپ دنباله آن سالها به تعويق افتاد؛ تا آنكه به دستور على اصغر حكمت و با همت نصراللّه تقوى با انتشار سه جلد ديگر آن در سالهاى 1313 تا 1315 ش، چاپ آن با مؤخره محمد قزوينى به پايان رسيد. همين چاپ يك بار ديگر با تصحيح و حواشى مهدى الهى قمشه اى در 1320 ـ 1322 ش و آخر بار با تصحيح و حواشى ميرزا ابوالحسن شعرانى در 1382 ق انتشار يافته است. وجه مشترك اين چاپها آن است كه از روى نسخه اى واحد صورت گرفته و تقريباً با هيچ نسخه اى مقابله نشده است (ياحقى، مقدمه، 66). آخرين دوره چاپ تفسير كه بنا به سنت و تقسيم بندى خود ابوالفتوح به بيست جلد تقسيم شده است، به كوشش ياحقى و ناصح و با در نظر گرفتن شيوه هاى علمىِ تصحيح از 1365ش در مشهد آغاز شده و تاكنون چند جلد آن انتشار يافته است. در اين چاپ متأسفانه مصححان ضبط و قرائت آيات قرآنى را از صورت اصلى خود در تفسير تغيير داده و بر قرائت حفص از عاصم انطباق داده اند كه ناگزير تفاوتهايى را بين معانى آيات با متن پيش آورده است. (نك: همان، 70)
در باب تأثير روض الجنان بر تفاسير بعدى بايد گفت تأثير آن بر جلاء الاذهان يا تفسير گازر آشكار است؛ چندان كه تفسير اخير را بايد در واقع خلاصه روض الجنان دانست (محدث، مقدمه بر تفسير، «يا»). اما صاحب جلاء الاذهان هيچ جا به روض الجنان و اين موضوع كه تفسير او در حقيقت چكيده كار ابوالفتوح است، اشاره اى نمى كند (همان، «يب»). ملا فتح اللّه كاشانى نيز اساس تفسير خود موسوم به منهج الصادقين را بر تفسير گازر نهاد و به اين ترتيب روض الجنان يك بار ديگر در قالبى تازه ارائه شد (همان، «لز»؛

  • نام منبع :
    شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج2
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 101025
صفحه از 368
پرینت  ارسال به