سالهاى 556 و 557 ق كتابت شده و از بركت وجود امام رضا عليه السلام در كتابخانه آستان قدس و در ايران باقى مانده است.
تفسير ابوالفتوح تفسير كبير و گرانقدرى است كه صرف نظر از ارزش معنوى و دينى، از لحاظ زبان و ادب فارسى ارزش بسيار دارد و اسم كامل اين كتاب روض الجنان و روح الجنان فى تفسير القرآن ^۱ و نام مؤلف آن جمال الدين ابوالفتوح الحسين بن على بن محمد بن احمد بن الحسين بن احمد الخزاعى الرازى است.
ابوالفتوح از خاندان بديليان است ^۲ كه نسبشان به نافع بن بديل (بر وزن زبير به ضم اول و به صيغه مصغر) ورقاء الخزاعى از صحابه معروف نبى اكرم صلى الله عليه و آلهمى پيوندد. ^۳ بديليان در اصل عرب هستند كه عده اى از آنها به ايران آمده و در نقاط شمالى ايران، مانند رى و نيشابور و سبزوار، اقامت جسته اند.
شيخ ابوالفتوح مؤلف تفسير كبير، كه در علم تفسير و كلام و حديث دست داشته و از نويسندگان بزرگ قرن ششم هجرى بوده است، نيز ^۴ از اين خاندان است.
«تاريخ تولد و وفات شيخ معلوم نيست. علامه قزوينى نظر داده است كه شيخ در يكى از سالهاى 467 تا 480 متولد شده و در اواسط قرن ششم (مائه سادسه) درگذشته است. ^۵ قاضى نوراللّه شوشترى نوشته است:
«از بعض ثقات مسموع شده مرقد شريفش در اصفهان است، ولى اين قول را اعتبارى نيست و شيخ به شهادت ابن حمزه، كه در زمان وفات او زنده بوده، در رى

در سال 537 كتابت شده و نام مؤلف در آن نسخه، على الفضل احمد بن محمد الميدانى نوشته شده، در خور توجه و ذكر است.
بعد از آنكه كتاب ترجمان البلاغه رادويانى ^۱ در تركيه چاپ شد، معلوم شد نسخه اصل آن، كه در اواخر شهر اللّه المبارك رمضان سال بر پانصد و هفت از هجرت ^۲ كتابت شده، از نسخه سامى فى الاسامى قديم تر و كهنه تر است.
نسخه مهم ديگر دو جلد از شرح ابوابراهيم بخارى است بر تعرف كلاباذى معروف به شرح تعرف، از اقدام كتب صوفيه كه در 24 شوال 473 كتابت شده و متعلق به كتابخانه سيد فضل اللّه صمدانى پيشاورى است. ^۳ اطلاع من از اين نسخه به وسيله دوست سخن شناس و تازه آشناى من آقاى دكتر رياحى شده است و من بدين وسيله از ايشان سپاسگزارى مى كنم. چندى پيش شهرت كرد ^۴ كه دو تكه از نسخه اى از قابوسنامه پيدا شده است كه دومين نسخه است و اسف خورده مى شد چرا آن را به بيگانگان فروخته اند كه از بيرون برود، ولى استاد مجتبى مينوى رساله اى محققانه نگاشت و روشن كرد كه آن دو تكه بى اساس و مجعول است. ^۵
استاد فرخ مى گفتند، در سفر اروپا همراه آقاى نصر اللّه فلسفى به واتيكان رفته اند و نسخه اى از ترجمه فارسى انجيل را ديده اند. معظم له تاريخ كتابت آن نسخه را به ياد نداشتند، ولى مطمئن بودند كه آن نسخه يكى از قديم ترين و نفيس ترين نسخه هاى فارسى عالم است.
به اعتقاد مرحوم قزوينى، سومين نسخه ^۶ دو تكه از تفسير ابوالفتوح است كه در