(10)مختصات نسخ خطى و چاپى تفسير ابوالفتوح رازى ^۱

دكتر عسكر حقوقى

1. نسخه هاى خطى تفسير ابوالفتوح

الف) نسخه كتابخانه سلطنتى

مجلّدات چاپى تفسير شيخ از روى نسخه خطّى موجوده در كتابخانه سلطنتى تهران آماده و طبع شد. نسخه خطّى كتابخانه سلطنتى در چهار مجلّد و به خطّ نَسخ و كاغذ ترمه به رنگ نخودى روشن. در هر صفحه 23 سطر نوشته شده، مگر صفحاتى كه آيات قرآنى دارد، 11 تا 12 سطر دارد. نسخه كتابخانه سلطنتى، كه نسخه جديدى است، از روى نسخه كتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد تهيّه شده و نسخه خطّى اخير الذّكر در سال 947 نوشته شده است. نسخه كتابخانه سلطنتى به وسيله دو كاتب تهيّه شده: يكى احمد بن محمّد الموسوى البحرينى 1307، و ديگرى حسن الهمدانى كه در جمادى الاوّل 1309 هجرى، اصل تفسير را به خطّ نسخ نوشته است. ^۲
نسخه كتابخانه سلطنتى در چهار مجلّد است: جلد اوّل 991 صفحه، جلد دوّم 877 صفحه، جلد سوّم 1112 صفحه، و جلد چهارم 1084 صفحه، و مجموعاً در 4064 صفحه تمام و كامل است؛ يعنى از بيست مجلّد تفسير ابوالفتوح تماماً نوشته

اسكنه بحبوبة جنانه).
اين صفحه پر است از يادداشتهاى عمال آستان قدس و دستنويسهايى از دارندگان نسخه از جمله: «به تاريخ شهر محرم الحرام سنه 1350 داخل عرض شد» ^۱ و «به تاريخ شهر ربيع الاول 1196 داخل عرض شد» و «به تاريخ 8 شوال المكرم 1272 داخل عرض شد» و «به تاريخ شهر محرم الحرام سنه 1154 تخافوى ئيل داخل عرض كتابخانه سر كار فيض آثار شد» و مهرى با عبارت: «يحيى الرضوى» و قد اتفق التصرف فيه... . ^۲ محمد المشتهر بابن خاتون فى شهور سنه 1039 (6)» و مهرى با عبارت: «ابوا... . ^۳ محمد بن على السمى بابن خاتون».
چند دستنويس ديگر در دو صفحه آخر نسخه هست كه يكى از آنها موتمن الملك را دارد و در تاريخ روز پنجشنبه 13 شهر رمضان المبارك هذه السنه تنكوزئيل 1293 نوشته شده است.
در چند جا مهر بزرگى است با اين عبارت:
«اين كتاب را با سيصد و نود و نه جلد ديگر وقف آستانه حضرت على ابن موسى رضا نمود، اضعف عباداللّه العنى ابن شيخ محمد مومن اسد اله الخاتونى كه ساكنان مشهد مقدس از مطالعه آن بهره مند گردند. هر كه بفروشد بلعنت خدا و نفرين رسول و غضب امام گرفتار شود 1067».
آقاى اوكتايى درباره ابن خاتون ـ واقف نسخه ـ چنين نوشته است:
ابن خاتون شيخ اسداللّه بن شيخ محمد مؤمن ترجمه اش به نظر نرسيده. كتاب فرائد القلائد (119) نحو و صرف خطى كه براى شيخ محمد ابن خاتون عاملى در 1040 نوشته شده، از جمله كتب وقفى مشاراليه است. از اين قرينه گمان مى رود كه از خاندان معروف ابن خاتون عاملى باشد. بالجمله تاريخ وقف كتب ابن خاتون،
سال 1067 است».
اين نسخه تميز و سالم مانده است؛ فقط ورق دوم از نسخه را نو نويسى كرده و بر اصل افزوده اند. چند ورق از آغاز نسخه نيز كه پريشان بوده، صحافى و مرتب شده است.
آيات قرآنى با قلم درشت و تمام اعراب (هر صفحه 10 سطر) نوشته شده است و ترجمه ها در زير آيات با خطى ريزتر (به اصطلاح خفى).