و غير قابل اعتماد صورت گرفته ـ و هم با نسخ كهن بياوريم تا خوانندگان نكته سنج خود به اهميت و اعتبار نسخه مورد بحث پى ببرند. در اين مقايسه همه جا موارد اختلاف قابل توجه را در نسخه 595 با حروف سياه مى آوريم تا امر داورى براى خوانندگان آسان تر باشد. نخست نسخه مورد بحث را هم در قسمت ترجمه آيات و هم در بخش تفسير با چاپ شعرانى (كتابفروشى اسلاميه، تهران، 1398ق)، كه از دو چاپ ديگر جديدتر و دقيق تر است، مقايسه مى كنيم:
«وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاْءِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ * وَالْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ * وَإِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ * فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ ساجِدِينَ * فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ * إِلاّ إِبْلِيسَ أَبى أَنْ يَكُونَ مَعَ السّاجِدِينَ» حجر (15): 26 ـ 32.
ترجمه از نسخه مورخ 595 (برگ 292 ـ ر):
«و بدرستى كى بيافريديم آدم را از گلِ خشك از خزى سال خورده. و پرى را بيافريديم او را از پيش از آتش بغايت گرم. و چون گفت خداى تو مر فريشتگان را كى من آفريننده ام آدم را از گلِ خشك از خزى سال خورده. پس چون راست كنم او را و در دمم درو از روح خود پس در اوفتى از بهر او سجده كنندگان. پس سجده كردند فريشتگان همه ايشان بجمله. مگر ابليس سرباز زد كى باشد با سجده كنندگان».
ترجمه از چاپ شعرانى، ج 7، ص 46 ـ 45: «و بتحقيق آفريديم آدمى را از گلِ خشك از لاى بدبو شده. و جن را آفريديم او را از پيش از آتش سوزان. و چون گفت پروردگار تو مر فرشتگان را بتحقيق من آفريدگارم آدمى را از گلِ خشك از لاى بدبو شده. پس چون به اعتدال آوردم او را و دميدم در او از روح خود، پس بيفتيد مر او را سجده كنان. پس سجده كردند فرشتگان همه آنها دسته جمع، مگر ديو انكار كرد كه باشد با سجده كنندگان».

نسخه ديده مى شود كه گاهى با ضابطه و گاهى هم بى ضابطه در اين گونه نسخه ها به كار مى رفته و بعضاً مشخص كننده لهجه و سليقه كتاب در هر عصرى بوده است.
ملاحظه شيوه نگارش نسخه هاى تاريخدار و دسته بندى موارد مشابه و سليقه مناطق و مكتبهاى مختلف براى پژوهندگان نسخ خطى و جويندگان تحول نگارش فارسى، مى تواند مفيد افتد و به تدوين شيوه اى ريشه دار و پسنديده كه در عين حال درست و برخاسته از حقايق علمى و تجربيات روزگاران كهن بوده باشد، مدد برساند، و اين مرحله اى است كه گامهاى شايسته چندانى در آن برداشته نشده است. ^۱

اهميت نسخه حاضر

دلايل نسبتاً قانع كننده اى در دست است كه حكم مى كند دستنويس حاضر را نسخه اى اصيل و متقن بدانيم؛ گو اينكه ممكن است در نگاه نخستين پختگى خط و سلامت كاغذ و رنگ و جوهره آن بيننده را بر آن دارد كه نسخه را از قرن ششم جديدتر بداند، اما لختى تأمُّل در كيفيتِ ترجمه آيات، اصالتهاى رسم الخط و پاره اى استعمالهاى ويژه و بخصوص مقايسه آن با نسخه هاى هم عصر و جديدتر، اتقان و اصالت تاريخ مذكور را بيشتر از پيش آشكار مى كند.
براى آنكه بى حجت سخن نگفته باشيم، در اينجا بى مناسبت نيست يكى دو نمونه از اين مقايسه ها را هم با متن چاپى ـ كه به گمان ما بر اساس نسخه هاى متأخّر