چه دليلى سبب شده كه ميان ترجمه آيات در متن چاپى با نسخه هاى كهن اين همه اختلاف موجود باشد؟ جواب از نظر ما روشن است، در يك كلمه: تكيه چاپهاى موجود بر نسخ متأخر، كه خود در دوره هاى اخير بى توجه به بخشهاى تفسير شده، آيات را از نو و برابر سليقه و دريافت عصر خود معنى كرده اند و حال كه كوچك ترين توجهى به ترجمه مجدد آيات در متن تفسير ـ حتى در همين نسخه چاپى ـ عدم اصالت اين ترجمه ها را كاملاً نشان مى دهد، ما در جست و جوى آنيم كه سرآغاز اين دوگانگى ترجمه، ميان دستنوشته هاى قديم و جديد را پيدا كنيم و نشان بدهيم كه از كى و بر دست چه كسانى، اين دوگانگى پيش آمده و دلايل و انگيزه هاى آن چه بوده است.
اينك به مقايسه يكى دو بخش از قسمت تفسير دو نسخه مورد بحث مى پردازيم:
نسخه مورخ 595 (برگ 308 ـ پ):
«وَ الْأَنْعامَ خَلَقَها» ؛ وانعام و چهارپايان بيافريد براى شما از شتر و گاو و گوسپند. «لَكُمْ فِيها دِفْ ءٌ» ؛ شما را در آن گرميى هست يعنى در اصواف و اوبار و اشعار آن چيزهاى كه ازو ببافند پوشش را و لحاف را وجامهاى كى شما را بزمستان گرم دارد «وَ مَنافِعُ» اى و لكُم فيها منافع؛ و شما را درين چهارپاى نيز منافع است. «وَمِنْها تَأْكُلُونَ» ؛ واز آن و از گوشت آن مى خورى. «وَ لَكُمْ فِيها جَمالٌ» ؛ وشما را در آن جمالى هست «حِينَ تُرِيحُونَ» ؛ آنگه كى نماز شام با خانه آرى. «وَ حِينَ تَسْرَحُونَ» ؛ وبامداد چون بچره برى، يعنى شما را بر ديگران تان فخرست كه شما را گله شتر يا گاو و گوسپند بامداد بچره رود و شبانگاه با پيش شما آيد.
چاپ شعرانى، ج 7، ص 58: «وَ الْأَنْعامَ خَلَقَها» ؛ وانعام و چهارپاى بيافريد براى شما از شتر و گاو و گوسفند «لَكُم فيها دِف ءٌ» شما را در آن گرمى هست؛ يعنى در اصواف و اوبار و اشعار آن

***
«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ وَالْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَيُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاّ بِإِذْنِهِ إِنَّ اللّهَ بِالنّاسِ لَرَو?فٌ رَحِيمٌ * وَهُوَ الَّذِي أَحْياكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ إِنَّ الاْءِنْسانَ لَكَفُورٌ * لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَكاً هُمْ ناسِكُوهُ فَلا يُنازِعُنَّكَ فِي الْأَمْرِ وَادْعُ إِلى رَبِّكَ إِنَّكَ لَعَلى هُدىً مُسْتَقِيمٍ» حج (22): 56 ـ 67.
ترجمه از نسخه مورخ 595:
«نبينى كى خداى مسخر بكرد براى شما آنچ در زمين است و كشتى مى رود در دريا به فرمانش و باز دارد آسمان را كى افتد بر زمين مگر به فرمان او كى خداى به مردمان رحمت كننده و بخشاينده است. او آن خداى كى زنده كند شما را پس بميراند شما را پس زنده كند شما را كه مردمان كافر نعمت اند. هر امتى را كرديم عبادتى كى اينان كنند آن را نبايد كى با تو خصومت كنند در كار و باز خوان با خداى تو كى تو براه راست اى».
ترجمه از چاپ شعرانى، ج 8، ص 113: «آيا نديدى كه خدا مسخر كرد براى شما آنچه در زمين است و كشتى روان مى شود در دريا به فرمان او نگاه مى دارد آسمان را كه فرو افتد بر زمين، جز به فرمانش. بتحقيق خدا به مردمان هر آينه رؤف مهربان است. و اوست آنكه زنده كرد شما را، پس مى ميراند شما را، پس زنده مى كند شما را. بتحقيق آدمى هر آينه ناسپاس است. براى هر گروهى قرار داديم راه عبادتى را كه آنها بجا آورده اند آن را. پس نزاع نكنند در امر، و بخوان به سوى پروردگارت. بتحقيق تو هر آينه به راه هدايت راستى».
ملاحظه مى شود كه اختلاف ميان دو ترجمه، تا آنجاست كه بدون ترديد مى توان گفت بر دست دو نفر و در روزگارانى بسيار دور از هم صورت گرفته است.