(13)اصلى در تصحيح انتقادى تفسير ابوالفتوح رازى ^۱

دكتر محمد مهدى ناصح ـ دكتر محمد جعفر ياحقى

هنگام تصحيح و مقابله مجلّدات شانزده و هفده ^۲ تفسير روض الجنان و رَوح الجَنان مشهور به تفسير ابوالفتوح رازى، بر اساس نسخه اى كهن ^۳ و استوار مورّخ 556 ق و مقابله آن با شش نسخه كهن ديگر، نكته ها و ضابطه هايى به دست آمد كه هم بيش از پيش، كم اعتبارى برخى از نسخه هاى متأخّر را بر ما مسلّم داشت و هم اشتباهها و شتاب كاريهاى هر سه چاپ موجود پيشين، و در نتيجه از لزوم تجديد چاپ انتقادى آن را آشكار كرد. در اين جا مجال آن نيست كه به همه نكته ها و يافته ها اشارتى بكنيم؛ تنها بر سر آنيم كه يكى از آن نكته ها را دقيق تر مورد بررسى قرار دهيم و آن گاه ذوق ارباب معرفت را به داورى فراخوانيم و بپرسيم كه: آيا با اين گونه ضابطه ها مى توان مدّعى پيدا كردن كليد در تصحيح متون شد و آن را مثلاً در موارد

تفسير آيه 45 سوره صافات (37):

نسخه مورخ 595:
« «يُطاف عَلَيهِم» ؛ بريشان مى گردانند كاسى و كاس آنگه گويند انا را كى درو خمر باشد چنانك مايده آنگه گويند خوان را كى برو طعام باشد. «مِنْ مَعينٍ» ؛ از خمرى پاكيزه و اين در وصف آب نيز استعمال كنند و اما اشتقاق او روا بود كى وزن او فعيل بود من المَعن و هو الما الشديد الجرى، آبى باشد كى نيك رود من امعن فى الامر اذا بالغ فيه وامعن فى الاكل، و روا بود كه وزن او مفعول بود من عان اذا راى بالعين يقال عانه فهو عاين وذاك معين كقولهم بايعه فهو بايع وذاك مبيع وعانه اذا ضربه بعينه وعين عان وعاينه اذا كان نظرها يضر المنظور اليه».
نسخه مورخ 556 (برگ 69 ـ ر): « «يُطاف عَلَيهِم» ؛ بر ايشان مى گردانند كاسى. و كاس آنكه گويند انا را كه درو خمر باشد چنانك مايده استعمال كنند. و اما اشتقاق او روا بود كه وزن فعيل بود من المَعْن وهو الماء الجارى آبى باشد كه نيك رود من امعن فى الامر اذا بالغ فيه وامعن فى الاكل. وروا بود كه وزن مفعول من عان اذ لم اى بالغين [كذا] يقال عانه فهو عاينٌ و ذاك مَعينٌ كقولهم. بايعه فهو بايع و ذاك مبيع، وعانه اذا ضربه بعينه، وعينٌ عاين وعاينة اذا كان نظره يضر المنظور اليه».
اميد است بتوانيم با استفاده از اين نسخه هاى ارزنده، در تعهد وظيفه سنگينى كه بر دوش گرفته ايم، قدمى پيش بگذاريم. از خواننده دل آگاه و همه پژوهشگران و كتابشناسان نيز به كرم توقع داريم كه اگر نشانى از سه مجلد ديگر اين نسخه عزيز در گوشه اى يافتند، به كرامت خويش ما را آگاه فرمايند. ان اللّه خبيرٌ بما تعملون.