تقليل مى يابد؛ يعنى كمتر از نيم درصد كه اگر آن هم ناشى از تصرّف ناسخان نباشد، به مصداق: النّادِرُ كَالْمَعْدُوم، مى تواند ناديده انگاشته شود.
با بر آورد مختصرى كه از مجلد ديگر نسخه مورّخ 556 ق به همين منظور به عمل آورديم، تقريبا وضع استثناها از اين هم كمتر است. همين بر آورد در نسخه شماره 136 آستان قدس رضوى مورخ 557 ق كه مجلد بيستم يعنى آخرين مجلد تفسير ابوالفتوح را شامل مى شود و همچنين نسخه مورخ 576 متعلّق به كتابخانه مرحوم محدّث (شامل مجلدات: 11 و 12) و نسخه مورخ 595 در دو بخش ^۱ متعلق به كتابخانه آية اللّه مرعشى در قم و كتابخانه مركزى دانشگاه تهران (شامل مجلّدات نه تا شانزده، نتيجه مشابهى به دست داد و مارا بر آن داشت كه اين ساخت فعل را، دست كم درين چند نسخه تقريبا يكدست و اصيل و، به احتمال زياد، زبانِ ابوالفتوح بدانيم و نكاتى را كه در تصحيح انتقادى يك متن معتبر ضرورت دارد، طرح كنيم. نخستين چيزى كه به ذهن مى آيد اين است كه آيا اين ساختِ بخصوص از دوم شخص جمعِ افعال، تنها جزء مختصّات لهجه كهنِ رى، دست كم در عصر ابوالفتوح، بوده است؟ با قرائن موجود، دادن پاسخ مثبت به اين سؤال كار آسانى نيست؛ زيرا گذشته از آنكه اين شيوه استعمال در متونى ديگر به كار رفته كه همگى متعلق به ناحيه رى نيست، اين نكته هم در خور توجّه است كه اين ساخت فعلى، بخصوص در ترجمه قرآن رى، كه اتفاقا در همين سال (صفر 556) در ناحيه مرجبى رى ^۲ كتابت شده، به طور يكدست استعمال نشده است؛ به عنوان نمونه در بيست صفحه نخستين اين كتاب از 135 فعل به صيغه دوم شخص جمع، تنها 54 مورد به شيوه تفسير ابوالفتوح و 81 مورد به شيوه معمول به كار رفته است.

8. «فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّى يَأْتِىَ اللّهُ بِأَمْرِهِ» (بقره 2: 109)؛ دست بدارى زايشان ورگردى تا آن گاه كه بيايد از خداى به فرمان او. ^۱
آنچه بر آنيم در اين مبحث از آن سخن در پيونديم، نه اين است كه اين ساختِ فعلى در چه كتابها و در كجاى آنها به كار رفته است، لكن چيزى كه نظر ما را در نسخه كهن مورد استناد، به خود جلب كرده، يكى كثرت استعمال آن تا حدود 99 درصد كلّ موارد است و ديگرى كيفيّت ضبط و احتمالاً طرز تلفّظ خاص اين نوع افعال.
در مورد اول لازم است گفته شود كه در 128 برگ مجلد شانزدهم (نسخه مورخ 556)، كه تقريبا به طور كامل از جهت مذكور استقصاء شده است، اين ساخت فعلى 323 بار به كار رفته كه از اين تعداد، چهار فقره ساخت مورد نظر به صورت معمول امروز آمده است، بدين شرح:
1. «إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّا» (فاطر 35: 6)؛ كه ديو شما را دشمن است، گيريد او را دشمن (35 ـ ر).
2. «رُدّوها عَلَىَّ» (ص 38: 33)؛ باز آريد برمن (97 ـ ر).
3. اى فقال «رُدّوها عَلَىَّ» (ص 38: 33)؛ گفت: باز آريد برمن (97 ـ پ).
4. يك بار خداوند مرا سجده كنيد، ايشان گفتند: در كيش ما روا نيست (124 ـ پ).
از چهار مورد استثناى بالا، فقره 2 و 3، چنان كه ملاحظه مى شود، تكرار ساخت واحد است و فقره 4 نيز در برگى آمده كه نو نويسى و بعدا در تاريخى كه به درستى دانسته نيست، به اصل نسخه الحاق شده است. بنا بر اين موارد استثناء كلاً به 3192