تفسير است كه مجلّدات شانزده و هفده را شامل مى شود. از اين قسمت از تفسير نسخه بدلهاى موثّق و قابل اعتنا نيز در دست داشتيم و همين امر سبب شد كه بنابر اين بگذاريم كه تا پيدا شدن نسخه هاى معتبر از مجلّدات ديگر، ابتدا تصحيح اين دوجلد را آغاز بكنيم». ^۱
مصحّحان، در ضمن مقدمه اى كوتاه، از چگونگى كار، و تفصيل مجلّدات تفسير، معرفى نسخه ها و روش تصحيح و چشم انداز آينده كار خويش سخن گفته اند و بحث تفصيلى پيرامون تفسير مؤلف و روزگار و آثار وى را به مجلّدى مستقل وا نهاده اند و در روش تصحيح خود نگاشته اند:
«در تصحيح اين تفسير، به روش معمول، ابتدا با دقّت تمام نسخه اساس استنساخ شده و آن گاه با چهار نسخه ديگر مقابله و اختلافهاى مهم در حواشى صفحات مربوط، ضبط گرديده است. به هنگام استنساخ، ضمن رعايت اصالتهاى نسخه، اساس رسم الخط، شيوه پاراگراف بندى و نقطه گذارى امروزين را به كار گرفتيم و با استفاده از همه امكانات چاپ و به مدد حروف متعدّد و متنوع سعى كرديم، صورت ظاهر اين چاپ، از هرجهت آراسته و چشم نواز باشد». ^۲

تفسير گازر يا تحريرى از روح الجنان

تفسير ابوالفتوح رازى، چنان كه گفتيم، مورد توجه و علاقه و مراجعه محققان اسلامى بوده است. عالمان، به اين تفسير مراجعه مى كردند و از آن بهره مى بردند. در اين ميان، ابوالمحاسن حسين ابن حسن جرجانى، تمام تفسير مذكور را، به دقت مطالعه كرده و با اندكى حكّ و اصلاح و تغيير در عبارات و شيوه نگارش، تفسيرى

بود، در اصلاح الفاظ و بيان معنى آن به كار برديم و تصحيح اشعار و شواهد اعراب آن كارى بس دشوار بود، بحمداللّه آسان به سر آمد. و لغات فارسى كه امروز غير مأنوس است، در ذيل صفحات تفسير شد و ترجمه اشعارنيز ذكر گرديد و آن همه تحريف و تصحيف كه هر يك را به صور عجيب، نسخ كرده بود، به هيئت اوّل بازگشت، و گاه ابياتى كه در اين كتاب آمده است، با آنكه در ساير دواوين و كتب ملاحظه كرديم، مخالف بود امّا هر دو معنى داشت، همان كه در اين كتاب بود آورديم، و اهل تتبع دانند اختلاف در روايت اشعار بسيار است. ترجمه هاى فارسى تحت اللفظ آيات البته از مؤلف نيست و آن صحت و جزالت كه در عبارات وى ديده مى شود، در ترجمه ها نيست گاه غلط فاحش دارد، نه از ناسخ و كاتب، بلكه از خود مترجم هر كه بوده است، براى رعايت امانت تغيير نداديم... . از اين جهت خوانندگان بر مؤلف يا برما خرده نگيرند». ^۱
مرحوم شعرانى، در پايان تفسير، فرهنگ لغاتى تنظيم كرده اند، با عنوان «نثر طوبى» كه متأسفانه تا حرف «س» بيشتر نگاشته نشده است. اين اثر باتوجه به تبحّر و گستردگى اطلاعات وى در لغت و تفسير، اثر بسيار سودمندى است. «نثر طوبى» به قلم آقاى محمد قريب تكميل وبا عنوان نثر طوبى يا دائرة المعارف لغات قرآن مجيد، منتشر شده است.
4. چاپى است منقح، زيبا و معتمد و در حال انتشار، به كوشش و تصحيح دكتر محمد جعفر ياحقى و دكتر مهدى ناصح كه در بيست مجلّد بر اساس تجزيه مؤلف عرضه خواهد شد و تاكنون جلد شانزده و هفده آن نشر يافته است. مصحّحان در چرايى اين شروع نوشته اند:
«پس از گرد آورى نسخه هاى متعدّد از تفسير مورد بحث و مقايسه و ارزيابى آنها برما مسلّم شد كه كهن ترين نسخه تاريخ دار و معتبر كه در دست داريم، بخشى از اين